وبلاگ

   تجربه ی گرانسنگ پیشرفت در عصر نبی مکرم اسلام در قالب شکل گیری و بالندگی جامعه مومنین، شاهد صدقی بر واقعیتی تاریخی است که امروزه جامعه ما و دیگر جوامع اسلامی در تدوین الگوی اسلامی پیشرفت به آن نیاز جدی دارند. سخن از تعیین ابعاد مفهومی و شاخص های پیشرفت، واژه ای که مقام معظم رهبری در جریان تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر استفاده آن به جای مفهوم توسعه اصرار دارند، از دغدغه هایی است که سال هاست کمتر توفیقی برآن حاصل شده بخصوص بعد اجتماعی آن که به دلیل عدم شفافیت برخی مرزها بین آن و سایر حوزه ها و نیازمندی به حوصله و تامل در درک و استخراج آن اندیشمندان کمتری به آن پرداخته و از محورهایی است که از توجه و تمرکز بر آن در الگوی غربی زمان زیادی نگذشته است و البته از سوی برنامه ریزان هم از منابع دینی در تولید ادبیات امروز آن غفلت جدی شده است ، رساله حاضر در صدد است تا ضمن  مروری بر ادبیات توسعه غربی، با نگاهی میان رشته ای ضمن تبیین نظری موضوع در حوزه مطالعات اجتماعی و بهره گیری از آموزه های جامعه شناختی در این خصوص،  آن را از منظر قرآن مورد بررسی قرار دهد و با ارائه شاخص های قرآن محور در بحث پیشرفت این جریان را در حد خود به لحاظ علمی راهبری و کمک نماید. 

سوالات تحقیق

 

  1-  سوال اصلی

 

 حقیقت پیشرفت و پیشرفت اجتماعی در قرآن چیست و عمده ترین شاخص های ساختاری آن کدام است؟

 

2-سوالات فرعی

 

الف- پیشرفت اجتماعی در ادبیات جامعه شناسانه به چه معنا و دارای چه گرایشاتی است و چه تفاوت هایی با پیشرفت قرآن محور از نظر مفهومی و نوع تلقی دارد؟

 

ب- ظرفیت های قرآن در پرداختن به  مفهوم و بیان شاخص های پیشرفت اجتماعی چیست؟

 

ج- روش مطالعه قرآن بر اساس ترتیب نزول از قرآن در تیین مفهوم و بیان شاخص های  پیشرفت اجتماعی چیست؟

 

د- سه شاخص تحول فرهنگی ، همبستگی اجتماعی و امنیت اجتماعی چگونه از قرآن قابل تحلیل و برداشت است؟

 

فرضیه تحقیق  

 

  با تامل در قرآن کریم و مرور اجمالی بر گزاره های ناظر به حیات اجتماعی بر اساس ترتیب نزول اینگونه بر داشت می شود که مفهوم پیشرفت در ادبیات قرآنی بیانی فراتر از ادبیات توسعه است همچنانکه پیشرفت اجتماعی به عنوان بعدی از ابعاد پیشرفت را با شاخص هایی چون امنیت اجتماعی، همبستگی اجتماعی و رشد و تعالی فرهنگی می توان معرفی کرد و به تحلیل ابعاد هر یک از این شاخص ها پرداخت.

 

ضرورت تحقیق

 

  ضرورت توجه به مفهوم پیشرفت اجتماعی و شاخص های  ساختاری آن در قرآن را در موارد زیر  می توان خلاصه نمود:

 

 

• ناقص بودن و ناکارآمدی تلقی ها و شاخص های کنونی پیشرفت با محوریت سود و عدم محوریت کرامت انسان و جامعه خدامحور در الگوهای توسعه .

 

• غفلت غیر قابل توجیه از ظرفیت و قابلیت های مکتب گرانسنگ اسلام بویژه قرآن کریم در تبیین و تعیین خط مشی ها و مبانی و شاخص های پیشرفت.

• 

•  

 

• لزوم اصلاح جریان های فكری و عملی انحرافی در خصوص پیشرفت  و شاخص های آن بتوسط مراکز علمی و محققین وظیفه گرا  با بهره گیری از قرآن کریم در استخراج این نوع آموزه‌ها.

 

• تكمیل و آماده سازی متون قرآنی در این زمینه برای مراكز علمی پژوهشی کشور از جمله جامعه المصطفی و قابلیت ارائه آن به سایر كشورها و مراكز علمی آنها.

 

روش تحقیق

 

   پژوهش حاضر که از نوع مطالعات کتابخانه ای است  به روش توصیفی تحلیلی هم در صدد تبیین و توصیف در حوزه مفاهیم و رویکردهای توسعه  و ادبیات امروزی آن است و هم در صدد تحلیل محتوا و فهم معنای متن بر اساس شاخص های ممکن در تبیین پیشرفت اجتماعی در قرآن است  در این خصوص توجه به موارد زیر در انجام این تحقیق ضروری است :

 

الف- رویکرد در بررسی ادبیات و گرایش های توسعه رویکردی انتقادی و تبیین نقاط ضعف استدلالات و نظریه پردازیها در این حوزه دانشی و رفتاری است .

 

ب- در بخش قرآنی رساله  نوع بهره گیری از قرآن و استنطاق آن کتاب عزیز در عرصه پیشرفت اجتماعی است و روش بهره برداری  و مراجعه به آیات و سور بر اساس ترتیب نزول است. که در مقدمات مباحث قرآنی به ضرورت و ادله این نوع بهره گیری اشاره شده است .

 

ج- آنچه در مراجعه به قرآن بر اساس ترتیب نزول مهم به نظر می رسد اولا ایجاد نوعی ارتباط منطقی بین  موضوعات آن و در نظر گرفتن کلیت نقش محیط و فرهنگ اجتماعی و نهادهای جامعه در محتوای نازل شده فراتر از مراجعه به شان نزول و اسباب آن  است ودیگر تجربه نبی مکرم اسلام از ایجاد بستر مناسب برای رشد و بالندگی و تغییر جهت زندگی عصر نزول در دو شهر مکه و مدینه است که خود مظهری از حرکت یک جامعه در دو بعد نظر و اندیشه و رفتار و عمل به سوی پیشرفت و تعالی است .  با توجه به شرائط کلی دو منطقه یاد شده در اول بیشترین شاخص ها جنبه نظری و تئوریک و به بیان بهتر دانش و لزوم تغییر در باورها و ارزشها را دنبال می کند و در دومین منطقه بیشتر قواعد عمل و شیوه های ارتباطات  در عرصه های مختلف مد نظر است.

 

د- ما در نحوه استفاده از قرآن  بر اساس مراجعه به آیه 30 سوره فتح” مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا  “و تایید اجمالی آن در مراجعه به ادبیات قرآنی پیشرفت و تاریخ صدر اسلام، دو مرحله کلی در جریان پیشرفت بر اساس قرآن و نمونه جامعه حجاز عصر نزول را تصور شده دانستیم که مرحله اول آن در یک مقطع از سوره علق شروع شده به سوره  حجر  که در آن به علنی شدن دعوت پیامبر اشاره شده ختم میشود. سپس در این  مرحله  که به نوعی با خصوصیات جامعه مکی هماهنگی نسبی دارد می توان از  آغاز گام به گام تبلیغ اسلام و اصول کلی آن  با ارائه نمونه هایی از گام های عملی اشاره کرد که عنوان “اخرج شطئه” و پی ریزی را دارد .آغاز رشدی زیر زمینی که خود زمینه ساز ظهورات اجتماعی مومنین با توجه به  خطابات به پیامبر و مومنین است.این مرحله ای است که در مقطع بعدی آن که از سوره مبارکه انعام شروع و به سوره مبارکه مطففین ختم میشود به مرور اندیشه اسلامی و ادبیات آن با دشمنان  درگیر شده  آنها را به چالش می کشد و با زیر سوال بردن اندیشه های باطل آنها زمینه ساز تشکیل جامعه مومنان با عده و عده فراوان می گردد وجوانه های حاکی از رشد شجره تنومند طیبه اسلام شروع به سر برآوردن می کند. ومرحله دوم آغاز شکل گیری جامعه اسلامی مومنان و استحکام آن به رهبری شخص نبی مکرم اسلام با منشور جامع قرآن کریم مرحله ای که از آن به “فاستغلظ ” تعبیر می توان کرد. این مرحله از رشد که از اوائل هجرت به مدینه شروع میشود  با سوره  بقره هویت قانونی شدید پیدا می کند و التزام به قوانین، برخورد با جریا نهای غیر خودی، مرحله قانونگذاری با آسیب شناسی آن با استحکام تمام شکل می گیرد و جامعه در غالب یک نمونه متعالی از جامعه پیشرفته تبلور می یابد . اینجاست که شاهد روی پا ایستادن جامعه مومنین در مدینه و مکه هستیم  مرحله ای که می توان از آن به ” فستوی علی سوقه “. تعبییر کرد که هم زراع را به تعجب وا می دارد و هم کفار را عصبانی می کند..

 

ه- در نحوه گزینش آیات و دسته بندی شاخص ها سعی شد تا سوره ها به ترتیب نزول مطالعه و تدبر گردد و متناسب با ادبیات رایج در شاخص شناسی در بعد ساختاری شاخصه ها و ویژگی هایی که از آیات قابل استخراج هستند در یک مرحله با آیات مربوطه یادداشت شد و سپس به دلیل به ظاهر تکراری بودن برخی موارد و تذکر مجدد قرآن به برخی موارد در سایر سوره ها  یک جمع بندی صورت گرفت که سعی شد متناسب با سه مرحله یاد شده شاخص های کلان یاد داشت گردد و به صورت فهرست بندی شده و توضیحات لازم به عنوان شاخص معرفی گردند به این معنا که هرگاه کسانی قصد داشتند سخن از پیشرفت یزنند یا بر اساس قرآن کریم دستورالعمل پیشرفت ارائه نمایند بخوبی از آن استفاده کنند.