وبلاگ

بدیهی است شواهد روشنی وجود دارد که اضافه وزن و چاقی با طیف وسیعی از مشکلات بهداشتی در ارتباط است. نتایج بسیار رایج چاقی در دوران کودکی و نوجوانی با اختلال روانی- اجتماعی و انزوای اجتماعی همراه است. عوارض ارتوپدی در کودکان چاق به خوبی شناخته شده است. برای مثال کودکان چاق به طورگسترده­ای، پاهای صاف دارند که فشار استاتیک و دینامیک بر روی کف پا افزایش می­یابد (1). عوارض کبدی ناشی از چاقی نیز ممکن است وجود داشته باشد، به خصوص استیتوهپاتوزیس[1] در غیر الکلی­ها، همچنین افزایش رفلکس معده­ای – روده­ای و اختلالات تخلیه در نتیجه فشار داخل شکمی به دلیل افزایش چربی شکمی و چاقی دلیل عمده سنگ­های صفراوی در کودکان است، خفگی مانع خواب نیز از دیگر عوارض پیشرونده­ی شناخته شده چاقی در دوران کودکی است (1). چاقی در دنیای جدید را می­توان به عنوان یک سندرم تعریف کرد که شیوع آن صرف نظر از سن یا جنس در میان همه کشورها به طور مداوم در حال افزایش است. در حقیقت، چاقی یک بیماری چند عاملی است که در ایجاد آن هم عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی از قبیل عوامل فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی، متابولیکی، روانی و اجتماعی دخالت دارد (2،3،4). یکی از عوامل ایجاد کننده چاقی انتقال ژن چاقی از والدین به فرزندان است (5). همچنین چاقی کودکان با شاخص توده بدن (BMI)[2] والدین مرتبط است و چاقی والدین پیش بینی کننده قوی برای چاقی کودکان است (6). عواملی دیگری که می­تواند موجب چاقی شود، زندگی داخل رحمی و نوزادانی است. محیط زندگی نیز نقش مهمی در آمادگی ابتلا به چاقی در زندگی آینده دارد (7)؛ مثلا تک والدینی شدن با چاقی دوران کودکی در ارتباط است (8). این امر ممکن است با فاکتورهای روانی اجتماعی در ارتباط باشد، مثلا اختلال در عملکرد خانواده، اختلالات روانی مادر و غفلت والدین می­تواند خطر ابتلا به چاقی در کودکان را افزایش دهد. شروع چاقی را می­توان با انواع عوامل از جمله مسائل مربوط به خانواده نسبت داد که موجب جهش در طی دوران رشد می­شود (8). از مشخصه­های چاقی، بیش از حد بودن چربی بدن است که بیشتر مواقع، اما نه همیشه، با افزایش وزن بدن همراه است و این زمانی رخ می­دهد که BMI بالاتر از 30 واحد در بالغین باشد (7).

تاثیر قابل توجه اضافه وزن و چاقی بر سلامت جسمی و روانی شناخته شده است (9). اضافه وزن و چاقی، از عوامل خطرناک مستقل برای افزایش مرگ و میر در سراسر طول عمر هستند (10). چاقی یک عامل خطرناک برای بیماری­های قلبی و عروقی است. چاقی می­تواند بسیاری از عوارض دیگر از جمله افزایش کلسترول و فشار خون را به همراه داشته باشد و این می­تواند منجر به پیامدهای بهداشتی جدی شود (3). چاقی در سراسر جهان باعث نگرانی جدی بهداشت عمومی شده است (2) که با سرعت غیرقابل کنترلی در حال افزایش است (3). با توجه به گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)[3]، حدود 5/1 میلیارد نفر جوان بالای 20 سال در سراسر جهان اضافه وزن دارند (11). WHO پیش بینی کرد که در سال 2015 حدود 3/2 میلیارد بزرگسال اضافه وزن خواهند داشت و بیش از 700 میلیون نفر چاق خواهند بود (3). بروز چاقی ممکن است در هر سنی رخ دهد (12)؛ اما، چاقی در دوران کودکی یک مشکل جدی سلامت است و چاقی همه گیر در میان کودکان به میزان هشدار دهنده گسترش یافته است (10،13،14). در کشورهای مرفه­تر چاقی فقط در میان­سال شایع نیست؛ بلکه، به طور فزاینده­ای در میان جوانان و کودکان نیز شیوع پیدا کرده است (11). در سال 2005 حداقل 20 میلیون کودک زیر 5 سال اضافه وزن داشتند (3). در حال حاضر از هر پنج فرزند یک فرزند در ایالات متحده آمریکا اضافه وزن دارد (11) و از هر 10 کودک در جهان یک کودک چاق است (2). بررسی­ها نشان داده که میزان شیوع اضافه وزن و چاقی در نوجوانان ایرانی نیز به نسبتا بالا است. برای نمونه، شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان تهرانی به ترتیب 1/21 و 8/7 درصد، نوجوانان 13 تا 18 ساله­ی شیرازی به ترتیب 3/11 و 9/2 درصد، نوجوانان شهر سنندج به ترتیب 2/11 و 2/3 درصد، است (15). همچنین شیوع اضافه وزن و چاقی در پسران نوجوان بیرجند به ترتیب 5 و 8/2 درصد، دختران نوجوان مشهدی به ترتیب 6/14 و 4/3 درصد، دختران نوجوان رشتی به ترتیب 6/18 و 9/5 درصد مشاهده شد (15). همچنین شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان ابتدایی بیش­تر از بچه­های کوچک­تر و بزرگسالان است (16). عواملی مانند رژیم غذایی نامناسب (3)، اختلالات در خوردن و مشکلات مربوط به روابط خانواده، به خصوص اگر در دوران جهش رشد رخ دهد (12)، عوامل روانی اجتماعی، درک ضعیف از وضعیت سلامت خود، رفتار بی­تحرک (مانند مدت زمان مشاهده تلویزیون) (17) و چاقی کلی و چاقی شکمی موجب کاهش آمادگی جسمانی قلبی تنفسی در کودکان می­شود (13). بیماری­های مرتبط با چاقی و اضافه وزن در کودکان با جمعیت بالغین مشابه است. فشار خون بالا (18)، دیس لیپیدمی و شیوع بالاتری از فاکتورهای مرتبط با مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 به عنوان بیماری­های مکرر در جمعیت کودکان چاق و دارای اضافه وزن شایع است (10،11). در حال حاضر در برخی از جمعیت­ها دیابت نوع 2 شکل غالب از دیابت در کودکان و نوجوانان است (10). اضافه وزن و چاقی مادران در دوران بارداری موجب تولد نوزادان با وزن بیش از حد می­شود (10).

 

متاسفانه پدر و مادر همیشه متوجه اضافه وزن یا چاقی فرزندان خود نمی­شوند و یا اگر بدانند به این باور که چاقی دائمی و تغییر ناپذیر است (8). در دو دهه اخیر شاهد افزایش چشمگیر هزینه­های مراقبت بهداشتی در کودکان و بزرگسالان چاقی بوده­ایم (2). پیشگیری اغلب راه حل بهتری نسبت به درمان­های غیر موثر است، بنابراین شناسایی عوامل مرتبط و پیش بینی اضافه وزن و چاقی دوران کودکی یک مسئولیت مهم است (2).

 

درمان اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان نیاز به یک رویکرد چند مرحله­ای که شامل مدیریت رژیم غذایی، افزایش فعالیت فیزیکی، ممانعت از بی­تحرکی، دارو درمانی و جراحی چاقی است (2). از آنجایی که امروزه، استفاده از وسایل پیشرفته از جمله استفاده از ماشین به جای پیاده روی و تماشای تلویزیون و فیلم­های ویدئویی و کار با کامپیوتر به جای ورزش، موجب ذخیره انرژی و کاهش فعالیت بدنی و تحرک شده است (19) و هر ساله حدود 2 میلیون نفر به علت عدم فعالیت بدنی می­میرند و یافته­های WHO حاکی از آن است که زندگی بی­تحرک، یکی از 10 علت عمده مرگ و میر در همه کشورهای جهان می­باشد (20). روش مناسب برای کاهش خطر مرتبط با چاقی از دست دادن وزن و تغییر ترکیب بدنی از طریق فعالیت بدنی است (12).

 

مطالعات نشان داده­اند که چاقی دوران کودکان با انجام فعالیت بدنی رابطه معکوسی دارد؛ اما، در مقابل مطالعات دیگر نشان داده­اند فعالیت شدید کودکان دارای اضافه وزن ارتباط بین چاقی و سطح فعالیت بدنی را نشان نمی­دهد و این هنوز هم جنجالی است که آیا عدم فعالیت موجب ترویج چاقی می­شود یا نه (6). همچنین چندین مطالعه نشان دادند که بین زمان صرف شده­ی تماشای تلویزیون با چاقی کودکان ارتباط مثبتی وجود دارد (21،22) و بعضی دیگر گزارش دادند رابطه وجود ندارد (23،24).

 

لذا با توجه به مطالب گذشته، هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان شیوع چاقی و نیز ارتباط آن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود بوده است که بررسی شود آیا بین شیوع چاقی، ترکیب بدن (BMI و درصد چربی بدن) و نسبت دور کمر به دور لگن با سطح فعالیت بدنی و آمادگی هوازی در دختران 7-12 سال ارتباط معنی­دار وجود دارد؟

 

1-3-ضرورت پژوهش

 

چاقی در دوران کودکی یک مشکل جدی و همه­گیر است (14). WHO تخمین زده­است که 6/2 میلیون نفر در جهان در نتیجه اضافه وزن یا چاقی جان خود را از دست می­دهند (12). در حال حاضر حدود 16 درصد از کودکان در اروپا اضافه وزن دارند و 8 درصد چاق هستند (14). کودکان آسیایی نیز بیشترین میزان اضافه وزن را به خود اختصاص می­دهند و 60 درصد (6/10 میلیون نفر) کودکان کشورهای در حال توسعه این قاره دارای اضافه وزن هستند. ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه که با پدیده شهرنشینی و صنعتی شدن روبه رو است. میزان شیوع چاقی در سال­های اخیر در کودکان، بیش از حد انتظار است و با افزایش سن هم این میزان افزایش می­یابد (25).

 

مهم­ترین نتیجه چاقی دوران کودکی در دراز مدت، تداوم آن در بزرگسالی است که با خطرات کلی سلامتی مرتبط است (9،11،12،14). بیماری­های مرتبط با چاقی کیفیت زندگی و طول عمر را کاهش می­دهد (11،14). همزمان با ظهور افزایش چاقی در کودکان شاهد یک افزایش همه­گیر در دیابت نوع 2 در کودکان بوده­ایم و WHO هشدار داده است که مرگ و میر ناشی از دیابت در سراسر جهان در 10 سال آینده بیش از 50 درصد افزایش خواهد یافت (26). مصرف بالای کالری و چربی و کاهش سطح فعالیت بدنی از علل چاقی به شمار می­روند (27). در حالی که تأثیر کاهش فعالیت فیزیکی بر افزایش چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان، به مراتب بیش از عامل تغییر عادات غذایی است (28). WHO نیز تخمین زده است که 9/1 میلیون نفر در هر سال در نتیجه عدم فعالیت بدنی جان خود را از دست می­دهند (12) و نیز زندگی بی­تحرک، یکی از 10 عامل عمده مرگ و میر در همه کشورهای جهان می­باشد (29).

 

از آنجایی که شناخت و درمان به موقع چاقی از عوارض آن جلوگیری می­کند، همچنین با توجه به این که درمان چاقی در کودکان امکان­پذیر و باعث کاهش عوارض آن در سنین بالاتر می­گردد به نظر می­رسد که شناسایی کودکان دچار اضافه وزن و چاق از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار باشد. از طرفی عوامل مختلفی از جمله عدم تحرک کودکان (30) و تماشای طولانی مدت تلویزیون (21،22) از دلایل عمده ابتلا کودکان به چاقی محسوب می­شود. همچنین گزارش­های مختلفی از شیوع چاقی و اضافه وزن در نقاط مختلف ایران وجود دارد؛ اما، اطلاعاتی که در مورد شیوع چاقی در دختران ابتدایی شهرستان جوانرود و ارتباط آن با فعالیت بدنی در دسترس نمی­باشد. از این رو، در این پژوهش

 میزان شیوع چاقی در کودکان 7-12 سال شهرستان جوانرود و ارتباط آن با سطح فعالیت بدنی مورد بررسی قرار گرفته است. تعیین وضعیت موجود، گامی کوچک در جهت شناسایی کودکان چاق و در معرض خطر و ارجاع ایشان به سالن­های ورزشی و تشویق ان­ها برای انجام فعالیت بدنی است. ضمنا مربیان ورزش و مسئولان بهداشتی-درمانی نیز می­توانند از نتایج حاصل، جهت برنامه ریزی اساسی استفاده نمایند.

 

1-4- اهداف پژوهش

 

1-4-1- هدف کلی

 

بررسی میزان شیوع چاقی و ارتباط آن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود.

 

1-4-2- اهداف اختصاصی

 

1-4-2-1- تعیین ارتباط بین رده­های مختلف وزنی (لاغر، نرمال، اضافه وزن و چاق) با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-2- تعیین ارتباط بین نسبت دور کمر به دور لگن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-3- تعیین ارتباط بین ترکیب بدن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-4- تعیین ارتباط بین سن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-5- تعیین ارتباط بین آزمون YO-YO و نسبت دور کمر به دور لگن در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-6- تعیین ارتباط بین آزمون YO-YO و درصد چربی بدن در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-7- تعیین ارتباط بین سن و آزمون YO-YO در دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-8- تعیین ارتباط بین آزمون YO-YO و BMI دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-4-2-9- تعیین ارتباط بین آزمون YO-YO و وزن دختران 7-12 سال شهرستان جوانرود؛

 

1-5- فرضیه­های پژوهش

 

1-5-1- بین رده­های مختلف وزنی (لاغر، نرمال، اضافه وزن وچاق) با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-2- بین نسبت دور کمر به دور لگن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-3- بین ترکیب بدن با سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-4- بین سن و سطح فعالیت بدنی در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-5- بین آزمون YO-YO و نسبت دور کمر به دور لگن در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-6- بین آزمون YO-YO و درصد چربی بدن در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-7- بین سن و آزمون YO-YO در دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-8- بین آزمون YO-YO و BMI دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-5-9- بین آزمون YO-YO و وزن دختران 7-12 سال ارتباط وجود دارد.

 

1-6- محدودیت­های پژوهش

 

1-6-1- محدودیت قابل کنترل

 

1-6-1-1- افراد جامعه دانش­آموزان شهرستان جوانرود بود.

 

1-6-1-2- دامنه سنی آزمودنی 7-12 سال بود.

 

1-6-1-3- جامعه آماری تنها شامل دختران بود.

 

1-6-1-4- اندازه­گیری­ها در ساعت 8 الی 12 صبح انجام شد.

 

1-6-1-5- نظارت دقیق بر اجرای پروتکل مورد نظر صورت گرفت.

 

1-6-2- محدودیت­های غیرقابل کنترل

 

1-6-2-1- امکان خطا در پاسخ به پرسش­نامه،

 

[1] Steatohepatosis

 

[2] Body mass index

 

[3] World Health Organization