جرم همواره از سوی یک نفر انجام نمیشود، بلکه گاهی دستاورد همکاری دو یا چند نفر است. معاونت در جرم یکی از اشکال همکاری در جرم است که در آن معاون بدون آنکه جرم مستند به عمل او باشد، مجرم اصلی را در ارتکاب جرم کمک کرده یا وقوع جرم را تسهیل میکند. (میرمحمد صادقی، 1387، ص370) چنین فردی قطعاً باید قابل مجازات باشد زیرا وی نیز در تحقق جرم نقش داشته و عمل او نوعی مساعدت در گناه و عدوان است «و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان» (مائده 2)
جرم قتل از زمره جرایم خشونت آمیز است؛ این جرم علیه جان یعنی آنچه که (بر خلاف مال) تنها دارایی واقعی انسان است ارتکاب مییابد از این رو از قدیمالایام در نظامهای حقوقی مختلف مجازاتهای سنگینی برای کسانی که در این جرم دخالت داشتهاند در نظر گرفته میشده است.
قانونگذار جمهوری اسلامی ایران نیز به تبع از فقه اسلامی برای قاتل، مجازات قصاص در نظر گرفته و معاونت در جرم را در ماده 43 ق.م.ا جرم انگاری و برای معاون در قتل از سال 1370 در مواد 207 و 208 ق.م.ا مجازات حبس را بعنوان تعزیر پیشبینی کرده است.
در فقه اسلامی نیز معاونت در قتل مصداق قاعده «حرمت اعانت بر اثم» بوده و طبق قاعده «التعزیر لکل امر محرم» قابل تعزیر میباشد که مقدار آن «بما یراه الحاکم» تعیین میگردد.
البته فقها در رابطه با دو صورت خاص معاونت در قتل یعنی امساک (نگه داشتن کسی برای قادر ساختن دیگری برای کشتن او) (میر محمد صادقی،1387، ص382) و دیده‌بانی (کسی که مواظب اطراف است تا قاتل بتواند کار خود را به سهولت انجام دهد.) (میر محمد صادقی،1387،ص 383) با استناد به روایات، برای ممسک مجازت حبسابد و برای دیدهبان مجازات نابینا کردن هر دو چشم را تعیین کردهاند؛ البته برخی فقها در صحت حکم مجازات دیدهبان تردید و وی را نیز مشمول کیفر عام معاونت، یعنی تعزیر میدانند.
در حقوق موضوعه فعلی در اینکه کیفر ممسک و دیدهبان چیست؟ و چه نوع مجازاتی است؟ (قصاص، حد، تعزیر و بازدارنده) و آیا قابل گذشت میباشد یا نه؟ برخی از مسائلی است که در این نوشته به آنها خواهیم پرداخت.
2- هدف تحقیق
- تبیین مبانی مجازات ممسک و دیدهبان
- بررس میزان، نوع و ماهیت مجازات ممسک و دیدهبان
- ارائه پیشنهادهایی برای رفع نقایص لایحه قانون مجازات اسلامی در رابطه با ممسک و دیدهبان
3- سوالات تحقیق
در مجموع میتوان مجهولاتی را که انگیزه نوشتن این تحقیق میباشد در هفت سوال زیر خلاصه کرد:
- مبنای جرم انگاری امساک و دیده‌بانی در حقوق ایران چیست؟
- مبنای جرم انگاری امساک و دیده‌بانی در فقه، چه قواعدی میباشد؟
- مجازات ممسک چیست؟
- مجازات ممسک چه نوع مجازاتی است؟
- آیا مجازات ممسک قابل تغییر میباشد؟
- جرم امساک در قتل قابل گذشت میباشد یا غیر قابل گذشت است؟
- مجازات دیدهبان چیست؟
- مجازات دیدهبان چه نوع مجازاتی است؟
4- فرضیات تحقیق
به ترتیب در رابطه با سولات فوق فرضیههای ذیل به نظر میرسد:
- مبنای جرم انگاری امساک و دیده‌بانی در حقوق ایران نظریه استعاره مجرمیت معاونت، از جرم اصلی میباشد.
-
-
- مبنای جرم انگاری امساک و دیده‌بانی در فقه قاعده «حرمت اعانت بر اثم» بوده و طبق قاعده «التعزیر لکل امر محرم» قابل تعزیر میباشد.
- با استناد به تبصره دو ماده 43 ق.م.ا مجازات ممسک مجازات شرعی حبسابد میباشد که فقها با استناد به روایات به آن فتوی دادهاند.
- مجازات ممسک از نوع تعزیرات منصوص میباشد.
- مجازات ممسک از احکام حکومتی بوده و اگرچه توسط قاضی قابل تغییر و تبدیل نمیباشد اما حاکم جامعه اسلامی میتواند در آن دخل و تصرف کند.
- جرم امساک از جرایم حق الناسی بوده و لذا قابل گذشت میباشد.
- مجازات دیدهبان همان کیفر عام معاونت در قتل مذکور در مواد 207 و 208 ق.م.ا میباشد.
- مجازات دیدهبان از نوع مجازاتهای تعزیری است که با گذشت اولیاءدم تبدیل به مجازات بازدارنده میشود.
6- نوآوریهای تحقیق
- تبیین قابل گذشت بودن جرم معاونت در قتل
- تبیین تعزیری یا بازدارنده بودن جرم معاونت در قتل
- تعیین تکلیف مجازاتهای مقدر شرعی
- بیان جزئیات جرم و مجازات امساک و دیده‌بانی
7- روش تحقیق
روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای و اسنادی و روش انجام تحقیق تحلیلی توصیفی میباشد.
8- سازماندهی تحقیق
با توجه به عنوان و موضوع بحث و حجم مطالب مورد بررسی، این نوشته در چهار مبحث تنظیم شده است.
نظر به اینکه در هر تحقیقی ابتدا لازم است مفاهیم و اصطلاحات کلیدی موضوع مورد بحث تبیین شود و پیشینه آن نیز روشن شود؛ بنابراین مبحث اول به مفاهیم و پیشینه تقنینی بحث اختصاص داده شده است. که در این مبحث به ترتیب به تعاریف لغوی و اصطلاحی معاونت، جرم، اثم، امساک و دیده‌بانی پرداخته شده و سعی شده که این مفاهیم بخوبی از یکدیگر و دیگر مفاهیم و نهادهای مشابه بازشناخته شوند و در ادامه نیز به پیشینه تقنینی معاونت در قتل به صورت امساک و دیده‌بانی در دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته و در آخر این مبحث به لایحه قانون مجازات اسلامی که هم اکنون در مجلس شورای اسلامی جریان دارد نیز اشارهای شده است.
همانگونه که از عنوان پایاننامه نیز برمیآید دو فصل جرمانگاری امساک و دیده‌بانی و کیفرگذاری آن دو مباحث اصلی این تحقیق را تشکیل میدهند؛ لذا مبحث دوم این نوشته به جرمانگاری امساک و دیده‌بانی اختصاص یافته که خود شامل دو گفتار خواهد بود، آنچه که در گفتار اول میآید بندی در رابطه با مبانی جرم انگاری امساک و دیده‌بانی در حقوق است که در پرتو نظریه معاونت در قتل مورد مطالعه قرار میگیرد و همچنین بند دوم مبانی جرم انگاری این دو معاونت خاص در فقه را در پرتو قواعد فقهی در بر خواهد داشت. و در گفتار دوم به بررسی عناصر و شرایط این جرایم میپردازیم.
شاید بهتر آن بود که کیفرگذاری امساک و دیده‌بانی را نیز در ذیل یک مبحث مورد بررسی قرار دهیم تا نظم منطقی تحقیق به نحو بهتری رعایت شود اما از آنجا که حجم مطالب مورد بحث در ذیل این مبحث تناسب بین فصول را دچار اشکال میکرد لذا به نظر رسید که مطالب مربوط به کیفرگذاری در دو مبحث مجزا آورده شود. بنابراین در مبحث سوم به کیفر ممسک و دیدهبان از نظر فقهی پرداخته شده که در دو گفتار جداگانه هر یک از دو عنوان ممسک و دیدهبان مورد دقت فقهی قرار گرفته و ماهیت و نوع مجازات آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
و بالاخره در مبحث چهارم به کیفر ممسک و دیدهبان از نظر حقوقی پرداخته شده است. با توجه به اینکه حقوقدانان دو نظر متفاوت در مورد مجازات این دو نوع معاونت در قتل مطرح کردهاند لذا در دو گفتار به طرح و نقد آنها پرداخته و در پایان نتیجه بحث و پیشنهادات نگارنده درج شده است.
فرم در حال بارگذاری ...
