وبلاگ

توضیح وبلاگ من

موضوع: "بدون موضوع"

تحولات جمعیتی شهر کرج

جمعیت به عنوان یکی از عناصر بنیادی در برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. بر این اساس آگاهی از چند و چون جمعیت و شناخت ساختار، ابعاد و گستردگی فضایی آن از ابزارهای مهم تصمیم گیری و برنامه ریزی به شمار می رود (مهدوی، 1373، 67)

عکس مرتبط با اقتصاد

شهرها پرجمعیت ترین سکونتگاه های انسانی هستند و به طور معمول تفاوت های اساسی به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و در نهایت شکلی و کالبدی با روستاها دارند. بنا به نوع و میزان خدمات قابل ارائه در شهر و شدت و ضعف عوامل جاذب شهری به خصوص کار و اشتغال، همواره انسان ها به شهرنشینی و اسکان در شهرهای بزرگ و مهم تمایل دارند. همچنین با وجود عوامل دافع در روستاها و نیز شهرهای کوچک و  روستاشهرها ، سیل مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ روان است. (همان،24)

 تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

در كشورهای در حال توسعه و از جمله در ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد، مسائل و مشكلاتی ازجمله بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امكانات محدود جوامع شهری، بیكاری و كم كاری، كمبود فضاهای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی كار كشاورزی، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند. (قاسمی اردهایی، 53:1387(

عکس مرتبط با محیط زیست

این مسئله به منزله تهی شدن مناطق روستائی از سرمایه های انسانی کارآمد می باشد و از نظر تقاضا برای ایجاد مشاغل شهری به مراتب مشکل تر و گران تر از مشاغل روستائی هستند، لذا هزینه اشتغال زائی نیز افزایش می یابد و با توجه به شرایط مذکور می توان دریافت که مهاجرت عاملی مهم در شدت بخشیدن به نابرابری های ساختاری شهر نسبت به روستا است.(قهاری، 1377: 69)

 

باتوجه به اهمیت این مسئله، دانشمندان زیادی به تحولات جمعیت و مهاجرت پرداخته اند. از مهمترین این افراد می توان به استارک، مایکل تودارو، راونشتاین و… اشاره کرد. استارك شخصی است كه نظریه ی محرومیت نسبی را مطرح كرده است. بدین معنی که اگر برخی خانواده ها درآمد بیشتری داشته باشند، خانوارهای فقیر هم به طور نسبی و هم به طور مطلق احساس محرومیت می كنند و انگیزه به مهاجرت به همان نسبت بالا خواهد رفت (نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران، 1386: 134)  مایكل تودارو مهاجرت شدت یافته از روستا به شهر را با بیكاری رو به تزاید در مناطق روستایی توضیح می دهد. فرضیه نمادین وی این است كه مهاجرت عمدتا پدیده ای اقتصادی است و با وجود بیكاری در مناطق روستایی مهاجرت امری منطقی است. راونشتین معتقد است علت حاشیه نشینی را می بایستی در میان جذابیت های مناطق شهری و دافعه ها و عوامل بازدارنده محیطهای روستایی جستجو نمود. (تودارو، 1367:18)

 

 براساس سرشماری سال 1385، حدود 15844730 نفر یا 5/22 درصد از کل جمعیت کشور درشش نقطه شهری کشور تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، کرج و شیراز تمرکز یافته‌اند. نتایج سرشماری سال 1385 نشان می دهد نزدیک به یک سوم یا 27 درصد مهاجران وارد شده به شهرها طی دهه 1385-1375 نیز توسط این شش کلانشهر جذب شده اند .(مرکز آمار، سرشماری سال 85)

 

با تأسیس استان البرز متشکل از چهار شهرستان کرج ، ساوجبلاغ ، نظرآباد و طالقان و 16 شهر در سال 1389، شهر كرج بعنوان مركز استان  انتخاب و تعیین گردید . شهر کرج با دارا بودن 12 منطقه شهرداری از نظر موقعیت نسبی در غرب تهران واقع شده است و از غرب به شهر كمالشهر، از جنوب به محمدشهر و مشكین‌شهر و از شمال به دامنه‌های جنوبی ارتفاعات البرز مركزی شامل كوههای سیاهكلان، آتشگاه، ورزان و بیجه‌كوه منتهی می گردد. این شهر در مسیر راه‌آهن سراسری شرق به غرب كشور و جاده سراسری غرب كشور قرار گرفته است.(سایت شهرداری کرج)

 

از نظر موقع ریاضی این شهر بین 35 درجه و 46 دقیقه تا 35 درجه و 51 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 54 دقیقه تا 51 درجه و 3 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا 1321 متر می‌باشد.(همان)

 

نتایج سرشماری سال 1390 نشان داده که کلان شهر کرج بالاترین درصد متوسط رشد سالیانه شهری را در بین شش مترویل تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبریز، کرج و شیراز داشته است . ضمن آنکه متوسط رشد جمعیت شهر کرج طی 6 دوره سرشماری سالهای «1390-1335» برابر با 6/9% بوده است که در مقایسه با دیگر شهرهای کشور خصوصاً کلانشهرها، از متوسط رشد بالایی برخوردار بوده است. تا چندین دهه قبل این کلان شهر به عنوان شهر حاشیه ای در اطراف تهران تلقی می شد اما به دلایلی مانند نزدیکی به پایتخت،  پایین تر بودن هزینه های مسکن،  فراهم بودن بستر زندگی بهتر،  وجود شرایط جغرافیایی مطلوب،  ایجاد فرصتهای شغلی فراوان، فراهم سازی تسهیلات و امکانات آموزشی، بهداشتی، رفاهی، تفریحی متعدد و متنوع و غیره،  طی سالهای گذشته جمعیت بی شماری را به خود جذب کرده به طوری که براساس سرشماری سال 1385 ، 1386030 نفر جمعیت در خود جای داده است در حالی که این شهر در سال 1335 تنها 14526 نفر جمعیت ساکن داشت. این شهر طی دوره 1375 – 1365 با نرخ متوسط رشد سالیانه 09/13 درصد بالاترین میزان رشد جمعیت شهری را تجربه کرده است و در سال 1385 با نرخ رشد بالاتر از سایر کلانشهرها برابر 95/3 درصد جمعیت آن از شهر شیراز نیز فزونی گرفت و به رتبه پنجمین کلان شهر کشور ارتقاء پیدا کرد، با چنین روندی انتظار می رود طی سال های آتی افزایش جمعیت بیشتری نسبت به سایر کلانشهرها داشته باشد. در حال حاضر براساس آخرین اعلام رسمی مرکز آمار ایران، جمعیت این شهر در سال 1390 بالغ بر 000/605/1 نفر برآورد گردیده است. (مرکز آمار ایران)

 

با رشد روز افزون جمعیت و شدت گرفتن آن در شهرهای بزرگ و تبدیل آنها به کلان شهرها، وقتی شهر نتواند همگام با این رشد جمعیت، توسعه یابد و فاقد برنامه ریزی لازم باشد، توان خود را برای پذیرش این جمعیت از دست می دهد و در حقیقت توسعه متعادل و برنامه ریزی شده شهر از توسعه بی رویه شهر عقب می ماند و مشکلات عدیده ای را بروز می دهد. این مشکلات در صورت حاکم بودن مدیریت ضعیف شهری،  بزرگ تر، وخیم تر و متعدد می شود و آسیب های جدی به محیط زیست، سلامتی جسم و روح و روان انسان ها و جامعه وارد می آورد. (آسایش، 1377) بدین جهت مطالعه تحولات جمعیتی و چگونگی آن جهت برنامه ریزی بهتر و کارآمدتر ضروری می نماید.

 

 

 

1-1-1 سوالهای تحقیق

 

در این پژوهش در پی یافتن پاسخ برای سوالات زیر خواهیم بود:

 

1) روند تحولات جمعیتی شهر کرج طی دهه های  75 تا 90 چگونه بوده است؟

 

2) روند مهاجرت در محدوده شهرکرج با چه نرخ رشد و تحت تاثیر چه عواملی رخ داده است؟

 

3) رشد جمعیت شهرکرج و روند مهاجرت در آینده چگونه خواهد بود؟

 

 

 

1-2  پیشینه تحقیق

 

به طور سنتی موضوع مهاجرت تا اواخر دهه 60 میلادی در حوزه مطالعات اجتماعی و جامعه‌شناسی قرار داشت و اقتصاددانان كمتر وارد این حوزه می‌شدند. اما از اواخر دهه 60 اقتصاددانانی از جمله «گری بكر» به صورت فعالانه وارد حوزه بررسی عوامل تأثیرگذار بر مهاجرت و شناخت فرآیند آن برآمدند. (قاسمی اردهایی،1385:18) بنابراین در یك تقسیم‌بندی كلی می‌توان عوامل مؤثر بر مهاجرت را به دو دسته عوامل اقتصادی و عوامل غیراقتصادی دسته‌بندی كرد. اما از آنجا كه مهاجرت در اغلب موارد موضوعی انتخابی است كه فرد با توجه به محدودیت‌های محیط پیرامون و پیش‌بینی‌های آینده بدان اقدام می‌كند و با خصوصیات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و جمعیتی وی در ارتباط است،  نقش و میزان نفوذ عوامل اقتصادی و غیراقتصادی و میزان اثرگذاری هر یك از آنها در نقاط مختلف متفاوت است. (همان)

 

نخستین تبیین نظری درباره قانونمندی‌های مهاجرت توسط «ارنست جورج راونشتاین» تحت عنوان قوانین مهاجرت مطرح شد که طی دو مقاله درسال‌های 1885و 1889 به چاپ رسید. وی برای اولین بار استدلال کرد که مهاجرت اتفاقی نیست بلکه قوانین خاص برآن حاکم است (همان)

 

«اندرسون» فقر روستاییان را عامل اصلی مهاجرت به شهر ها می داند و معتقد است كه روستاییان برای فرار از آسیب های ناشی از فقر روانه شهرها می شوند(Anderson, 2002)

 

«پومین» خاطر نشان می سازد كه فرایند شهرنشینی به نوع خاصی از مهاجرت به نام مهاجرت دسته جمعی از روستاها منجر می شود كه از این حیث روستاها به وسیله  شهرها خالی از سكنه می گردند. به زعم وی، هر چند در تمام انواع مهاجرتها جابه جایی بین بخش های مختلف مناطق اتفاق می افتد و در آنها جریان ها و ضد جریان هایی وجود دارد كه از لحاظ حجم كم و بیش برابرند، ولی مهاجرت روستایی كرارا به صورت نامتقارن بوده است،  زیرا جریان از روستا به شهر بسیار بیشتر از جریان های دیگر بوده است. (Pumain,2006:329-338)

 

«مطالعه لور و همكاران » در سال 2008 بر روی 16 كشور عضو سازمان همكاری های اقتصادی نشان دهنده تاثیر معنی دار متغیرهای درآمد ، جمعیت و عوامل جغرافیایی بر مهاجرت بوده است. در الگوی ارائه شده توسط محققان شاخص های كیفیت زندگی بر مهاجرت تاثیر معناداری نداشته است. (Lour, 2009)

 

«محمد حسین پاپلی یزدی و همكاران» مهمترین علل مهاجرت های روستا – شهری را در استان خراسان مسأله افزایش جمعیت و در نتیجه آن، كمبود زمین و عدم اشتغال در روستاها دانسته اند.(پاپلی یزدی و همكاران،1366: 77-123)

 

« جعفر عبادی » نیز مطالعه‌ای تحت عنوان كاربردی از فرضیه درآمد انتظاری تودارو (بیكاری شهری و مهاجرت روستایی به شهر در ایران) انجام داده است كه بر اساس نتایج آن مشخص می‌شود كه می‌توان مسأله مهاجرت از روستا به شهر و بیكاری در ایران را بر اساس چارچوب یك دوگانگی اقتصادی توضیح داد. وی نشان داده است كه عمده‌ترین دلیل مهاجرت روستاییان به شهرها وجود عمده فعالیت‌های بخش خدمات و صنعت در مناطق شهری و عمده فعالیت‌های كشاورزی در مناطق روستایی است.( عبادی،1371)

 

«قاسمی اردهایی » در پژوهش خود با استفاده از روش تحلیل محتوا در پایان به بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها – پایان نامه های تحصیلی، مقطع زمانی 83-59 پرداخته است. در این بررسی علل مختلف مهاجرت روستا – شهر چهار علت اقتصادی (كمبود تسهیلات در روستا و بیكاری)، اجتماعی – فرهنگی (نبود مراكز آموزش دانشگاهی و كمبود مراكز آموزش و پرورشی )،  جمعیت شناسی (بالا بودن رشد جمعیت و طبیعی – كشاورزی) ، كمبود زمین و آب خلاصه شده است. این بررسی، بر اساس یافته ها بیش از 50 درصد علل مهاجرت روستا به شهر را علت اقتصادی تبیین می کند. ( قاسمی اردهایی؛ 75:1385)

 

«مسعود مهدوی» بر این باور است كه مهاجرت روستاییان به شهرها دارای دو بعد عمده است: اول رشد بی رویه جمعیت روستایی و در نتیجه، حدوث جمعیت مازاد روستاها كه به مهاجرت منجر می شود، زیرا روستاها در كشور ما توان محیطی و ظرفیت های تولیدی محدودی دارند و چنانچه سرمایه گذاری لازم صورت نگیرد، توان نگهداشت جمعیت اضافه را ندارند و جنبه دوم مهاجرت روستایی، در اختلاف سطح زندگی در دو محیط شهر و روستا نهفته است. (مهدوی، 1377:142)

 

« سید محمد  سیدمیرزایی » در مقاله خود تحت عنوان انتقال جمعیتی، علل و نتایج اقتصادی و اجتماعی آن، به بررسی دلایل مهاجرت از روستا به شهر و نتایج و آثار اقتصادی و اجتماعی آن پرداخته است. وی ضمن بررسی مبانی نظریات انتقال جمعیت، این پدیده را تركیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانسته كه خود نیز منشأ تحولات اقتصادی و اجتماعی مختلفی است.( سیدمیرزایی ،1377)

 

« عباس عرب‌مازار و علی كشوری‌شاد» نیز در مطالعه پیرامون بررسی اثر تغییرات ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی، با استفاده از ارقام دوره 1381-1338 نشان داده‌اند كه یك درصد رشد نسبت جمعیت 64-15 ساله به كل جمعیت در بلند مدت باعث 27/1 درصد و یك درصد رشد نسبت نیروی كار شاغل به جمعیت 64-15 ساله باعث 89/1 درصد در رشد GDP سرانه می‌شود.( عرب مازار، كشوری شاد،1384)

 

« زهرا غفاری‌مقدم» در مقاله ای تحت عنوان ” بررسی عوامل موثر بر مهاجرت از روستا به شهر در ایران” نشان داده است که مقدار نیروی کار فعال در بخش کشاورزی، سرمایه و سطح سواد روستائیان اثر مثبت و سطح زیر کشت و ماشین‌آلات اثر منفی روی بهره‌وری کشاورزی دارد. افزایش دستمزد روستائی باعث کاهش مهاجرت و با افزایش دستمزد شهری نسبت به روستایی مهاجرت افزایش می‌یابد. بررسی وی در خصوص ارتباط بین مهاجرت و نهاده‌های کشاورزی (شامل نیروی کار فعال، موجودی سرمایه، سطح سواد، ماشین‌آلات و سطح زیر کشت) نیز نشان داده است که افزایش سرمایه،  نیروی کار و سطح سواد باعث کاهش مهاجرت و افزایش سطح زیر کشت و ماشین‌آلات باعث افزایش مهاجرت می شود. (غفاری مقدم، 1386)

 

«عباس سعیدی» معتقد است تحولات جمعیتی و مهاجرت های روستایی در كشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، در مقایسه با آنچه در دنیای پیشرفته اتفاق افتاده است، تفاوت های اساسی داشته و دلایل آنها متفاوت است، زیرا مهاجرت های روستایی در كشورهای عقب مانده بیشتر ناشی از رکود نواحی روستایی و ضعف دولت ها در خدمات رسانی روستایی است كه مهاجرت های ناخواسته را نتیجه داده است ، در حالی كه در كشورهای صنعتی نیاز صنایع شهری به نیروی كار همراه با پیشرفت دركشاورزی و مكانیزه شدن آن به این مسأله دامن زده است. (سعیدی، 89:1377)

 

1-3  اهداف خاص تحقیق

 

با عنایت به ماهیت بحث اهداف خاص تحقیق جایگزین فرضیه و به شرح زیر مطرح شده است:

 

1) شناخت روند تغییرات ویژگی های جمعیتی شهر کرج

 

2) شناخت نقش و سهم مهاجرت در افزایش جمعیت شهر کرج

 

3) شناخت روند تغییرات ویژگی های جمعیتی  شهر کرج در 10 سال آینده (1400)

 

 

 

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

 

در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله: بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری،  بیکاری و کم کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و تغییرات نسبت جنسی، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند. طبق نظریه گزینشی بودن مهاجرت، در اولین فرصت، بعضی از افراد، مهاجرت را بر می گزینند و بعضی ماندن را، این امر بر حسب تصادف نیست. معمولاً مهاجر ویژگی هایی دارد که موجب می شود زمینه های رفتن یا ماندن را در مقایسه با آنهایی که می مانند، متفاوت ارزیابی کند. (اوبرای، 1370: 82)

 

بررسی های داخلی و خارجی که درباره مهاجرت به خصوص مهاجرت از روستا به شهر انجام شده، توافق دارند که تمایل و تصمیم گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد. (غفاری مقدم، 1386)

 

تا چند دهه قبل، تصور می‌شد كه مهاجرت داخلی فرایندی طبیعی است كه كارگران اضافی به تدریج از بخش روستایی خارج می‌شوند تا نیروی كار مورد نیاز برای رشد صنعتی شهری را فراهم كنند. تصور می‌رفت كه این فرآیند از نظر اجتماعی مفید است زیرا فرض می‌شد منابع انسانی از مكان‌هایی كه تولید اجتماعی آنها اغلب صفر است به مكان‌هایی كه این تولید نهایی نه تنها مثبت بلكه در نتیجه تراكم سرمایه و پیشرفت تكنولوژی به سرعت در حال رشد است، جابه‌جا می‌شوند. (تودارو، 1383، 284).

 

اما تجربه كشورهای در حال توسعه نشان داد كه نتایج به همین جا ختم نمی‌شود و مهاجرت بی رویه از روستا به شهر باعث ایجاد عدم تعادل‌های منطقه‌ای شدیدی می‌شود. این عدم تعادل‌ها با افزایش شدید عرضه نیروی كار در مقابل آهنگ كند رشد مشاغل شهری، باعث شد تا اقتصاددانان، دیگر مهاجرت را «جریانی مفید و لازم برای حل مسأله تقاضای در حال رشد شهرها برای نیروی كار» ندانند. این اقتصاددانان حتی پا را از این نیز فراتر نهاده و معتقدند امروزه باید به پدیده مهاجرت به عنوان عامل اساسی و تقویت‌كننده پدیده «همه‌جا حاضر كارگر اضافی شهری» نگریست و می‌باید به عنوان نیرویی كه باعث تشدید مسائل جدی بیكاری شهری می‌شود، مورد مطالعه قرار گیرد. (غفاری مقدم، 1386)

 

اما بسیاری از صاحب‌نظران معتقدندكه اثرات مهاجرت در فرآیند توسعه شهری بسیار حادتر از تشدید بیكاری و كم‌كاری نیروی شهر است. این آثار به طور شدیدتر در رشد اقتصادی، خصوصیات رشد و به‌ویژه در توزیع درآمد خود را نمایان می‌سازد. در نتیجه شناخت خصوصیات مهاجران و عوامل تعیین‌كننده مهاجرت، برای درك بهتر ماهیت و خصوصیت توسعه و تدوین سیاست‌های مناسب برای تأثیرگذاری بر آن اهمیت بالایی داشته و ضروری به نظر می رسد. (همان)

 

 

 

1-5 چارچوب نظری

 

مهاجرت همواره یکی از راه هایی بوده است که به انسان در تلاش خود برای سازگاری با محیط و فایق آمدن بر دشواری ها کمک کرده است. اما اگر جریان مهاجرت در طول تاریخ به عنوان یک وسیله تنظیم خود به خودی منابع و موجودات تلقی شده است، در این دوره، جنبه های منفی آن نیز آشکار شده و اثرات اقتصادی اجتماعی حاصل از این جریان در چارچوب اقتصاد توسعه مورد توجه قرار گرفته است. به عبارت دیگر تقریباً می توان گفت که مهاجرت همزاد زندگی اجتماعی بشر بوده است.(پیتیه، 1369:54)

 

 موضوع مهاجرت به دنبال انقلاب صنعتی در اروپا به دلیل تحولات شگرف اقتصادی، اجتماعی، در جوامع آن دیار به عنوان یک مشکل اجتماعی، سر برآورد. اما به دلیل رشد پایین جمعیت در اروپا از یک سو و جذب مهاجران در صنایع نوپا و رو به رشد شهری از سوی دیگر، جا به جایی جمعیت، مشکل اساسی برای جوامع آن سامان ایجاد نکرد. اما در کشورهای جهان سوم به دلیل رشد سریع جمعیت از یک سو و توزیع نابرابر امکانات و رشد اقتصادی کند و نامتوازن از سوی دیگر، امواج مهاجرت انسان ها چه از روستاها به شهرها و چه از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به عنوان یک مشکل اساسی بروز نمود.(همان،65)

 

از بارزترین نمونه های تحرك جمعیتی که به صورت ترك روستا برای زندگی در شهر جلوه می کند،  مهاجرت روستا – شهری است. این نوع مهاجرت، از دیرینه ترین و پایدارترین پدیده های تاریخ و تمدن بشری است که پس از انقلاب صنعتی و در عصر نوین، بسیار گسترش یافته است. مهاجرت های روستا  شهری یکی از انواع بسیار بااهمیت و شایع مهاجرت هستند. تقریباً در طول تاریخ بشر، در همه کشورها و زمان ها، مهاجرت از روستا به شهر وجود داشته است. اندیشمندان با توجه به دیدگاه های نظری رایج در علوم اجتماعی، به تفسیر و تبیین این پدیده می پردازند. مهاجرت های روستا  شهری، جزءلاینفک فرایند توسعه اقتصادی است، به طوری که برخی از اندیشمندان، توسعه اقتصادی را معادل انتقال نیروی کار از بخش کشاورزی به صنعت تعریف می کنند. اکنون پژوهش های بسیاری درباره مهاجرت های روستا- شهری  انجام شده و نظریه های بسیاری زیادی درباره آن مطرح گردیده است.(لوییس 1954، فی و رنیس 1961)

 

مطالعه در مورد اینکه این حرکت امواج انسانی از چه ساز و کارهایی (مکانیسم) تبعیت می کند و یا انگیزه های این گونه انسان ها اساساً چیست و به طور کلی آیا می توان برای حرکت انسان ها (مهاجرت) قانونمندی خاص را در نظر گرفت،  منجر به ارائه دیدگاه های مختلفی گردید. در سطور بعدی به نظرات و دیدگاه های عمده طرح شده در زمینه مهاجرت پرداخته می شود.

 

 

 

1-5-1 مدل های جاذبه و دافعه

 

مهم ترین نظریه ای که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مورد توجه محافل علمی قرار گرفت و اولین دیدگاه نظری حرکت های جغرافیایی انسان ها در جوامع تحت عنوان مدل های جاذبه و دافعه ارائه گردید. در این مدل ها، نظریه پردازان به طور کلی به دو دسته عوامل توجه داشته اند:

 

الف) عواملی که باعث دافعه انسان ها از محل اسکان خود (منطقه مبدا) شده است.

 

ب) عواملی که باعث جذب آنها در منطقه مقصد می گردد.

 

براساس این نظریه، عوامل اقتصادی – فیزیکی نامناسب در یک مکان موجب می شود که افراد محل زندگی خود را ترک کرده و به مکان دیگری که از نظر اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی در شرایط بهتری هستند، نقل مکان کنند.( Robert Cohen, 1996) در اینجا به دو مدل مشهور ارائه شده در این زمینه می پردازیم:

 

 

 

1-5-2 مدل راونشتاین

 

راونشتاین در سال 1885 مقاله معروفی تحت عنوان «قوانین مهاجرت» ارائه کرد. خلاصه این قوانین به شرح زیر است:
– مهاجرت و مسافت: براساس نظر روانشتاین اکثر مهاجرین مسافت کوتاهی را طی می کنند و با افزایش مسافت میزان مهاجرت کاهش می یابد. به عبارت دیگر میزان مهاجرت با فاصله رابطه دارد.

 

-مهاجرت مرحله ای: به اعتقاد روانشتاین مهاجرت به صورت یک مرحله ای انجام می پذیرد و آهنگ مهاجرت در جهت مراکز تجاری و صنعتی است. در این فرآیند روستاییان روستاهای دوردست شکاف هایی را که در جمعیت روستاییان که اهالی آنها به شهر مهاجرت نموده اند را پر می نمایند.

 

-جریان و ضد جریان: هر یک از جریان های اصلی مهاجرت یک ضد جریان جبرانی را ایجاد می کند.
– اختلاف روستا – شهر در تمایل به مهاجرت: اهالی شهرک ها نسبت به اهالی نواحی روستایی کمتر مهاجرت می نمایند. به عبارت دیگر هر چه اختلاف مبدا و مقصد کمتر شده احتمال مهاجرت نیز کمتر می شود.
-افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه: به نظر می رسد که تعداد زنان در بین مهاجران مسافت های کوتاه نسبت به مردان برتری داشته باشند.

 

– تکنولوژی و مهاجرت: راونشتاین معتقد است با افزایش تکنولوژی، مهاجرت بیشتر صورت می پذیرد.

پروژه دانشگاهی

 

-غلبه انگیزه های اقتصادی: قوانین بد یا ظالمانه؛ مالیات سنگین، عدم جاذبه های اقلیمی، شرایط اجتماعی نامساعد و حتی اجبار و غیره در بروز مهاجرت موثر هستند ولی هیچ یک از این عوامل بیش از ملاحظات مادی و اقتصادی برتری ندارند. در سه چهارم قرنی که گذشت، نظریات راونشتاین مورد اعتراض شدید بعضی از نظریه پردازان قرار گرفته است با این وجود هنوز نظرات وی مورد اقتباس بسیاری نیز قرار می گیرد.)همان)

 

 

 

1-5-3 مدل اورت اس. لی

 

اورت اس. لی بر نظریه جذب و دفع تاکید نموده و آن را منشاء بروز مهاجرت می داند. تاکید لی بر موانع مداخله گر است آنچنان که اظهار می دارد: بین دو مکان مجموعه ای از موانع مداخله گر وجود دارد که در مواردی مقدار آن کم و در مواردی نیز این میزان زیاد است. مهم ترین مانع مطالعه شده فاصله است.البته افراد مختلف تاثیرات متفاوی را از بین موانع می پذیرند.           (Lee Everett, 1966:14)

 

عواملی که برای عده ای کم اهمیت هستند (به عنوان مثال هزینه سفر) ممکن است برای عده دیگری تحریم کننده باشد. عقاید تئوریکی اورت اس. لی به مزایا و مضرات مکان مبدأ همانند پتانسیل های مکان مقصد و همچنین موانع مداخله گر بین دو مکان توجه دارد. همچین به نظر وی عواملی که در تصمیم به انجام مهاجرت و فرآیند آن وارد می شود،  عبارتند از:   الف) عواملی که با حوزه مبدا ارتباط دارد؛  ب) عواملی که با حوزه مقصد مرتبط است؛  پ) موانع بازدارنده؛ ت) عوامل شخصی؛

 

واضح است که مجموع عوامل مثبت و منفی در مبدا و مقصد برای مهاجر یا مهاجرین با هم متفاوت هستند. در عین حال ممکن است طبقاتی از مردم که به گونه مشابه به مجموعه عوامل در مبدا و مقصد واکنش می دهند را بتوان از یکدیگر تفکیک کرد.(همان، 15)

 

اثر هر یک از عوامل بنا به شخصیت و ویژگی های فردی، مثلا سن، جنس، میزان تحصیلات، سطح مهارت، نژاد، گروه های قومی و غیره متفاوت خواهند بود، این عوامل (مثبت، منفی، خنثی) برای اشخاص مختلف هم در مبدا و هم در مقصد متفاوت خواهد بود. مثلا آب و هوای خوب، عامل جاذب و آب و هوای نامناسب، عامل دافع برای افراد است، یا اینکه یک نظام آموزشی خوب ممکن است برای کودکان و نوجوانان جزو عوامل مثبت و برای کودکان و نوجوانان دیگر جزو عوامل منفی باشد،  زیرا مالیات زیادتری برای تامین بودجه آموزش و پرورش آن منطقه باید بپردازند، در صورتی که برای مرد مجرد مشمول مالیات در این حالت، نظام آموزشی از عوامل خنثی به شمار می آید. لی همچنین در این مدل در مورد زمینه مهاجرت، گسترش جریان و ضد جریان مهاجرت و بالاخره ویژگی های مهاجران نیز پرداخته است.(همان، 24)

 

 

 

1-5-4 نظرات زیمپ و استافر

 

زیمپ نیز به عوامل مداخله گر معتقد است و آن را به شکل رابطه معکوس بین فاصله با مهاجرت نشان می دهد. وی با الهام از قانون جاذبه نیوتن، پیشنهاد می نماید که برای تخمین مهاجرت بین دو مکان می توان از فرمول زیر استفاده نمود.

 

جاذبه= popd÷D

 

در فرمول فوق جمعیت Po   جمعیت مکان مبدا و pd جمعیت مکان مقصد و D فاصله ای است که دو مکان مزبور را از هم جدا می سازد.  

 

استافر نیز به مسئله موانع مداخله گر را به شیوه مثبت و منفی می نگریست و نظریه (فرصت های مداخله گر) را تنظیم نمود. براساس این نظریه مهاجرت انجام شده بین دو مکان رابطه مستقیم با فرصت های جاذب مثل اشتغال، مسکن و غیره دارد. (حاج حسینی، 1385)

 

 

 

1-5-5 نظریه لاوری و راجز        

 

لاوری و راجز نیز نظریه جذب و دفع را مورد آزمایش قرار دادند و مشابه استافر و زیمپ شرایط اقتصادی و اجتماعی مبدا و مقصد را ملحوظ داشتند. اگر چه نتایج حاصل از بررسی آنها محرک های اقتصادی را عامل مهاجرت در آمریکا می دانند، ولی برای یافتن علت های مهاجرت، پایه های عقلانی بیشتری را مورد نیاز می دانند. هر دو دریافتند که مهاجرت از مکان مبدا (I) به مکان مقصد (J) رابطه مستقیم با سطح بیکاری در مکان های مبدا و مقصد دارد.(همان)

 

1-5-6 نظرات اسکوتز و شاستاد

 

اسکوتز و شاستاد نیز روش های مشابه به لاوری و راجرز را اتخاذ می کردند. پایه نظری آنها در تبیین مهاجرت مبتنی است بر آنچه که آنها سرمایه گذاری می دانند. این دو محقق معتقدند هر فرد در هنگام تصمیم به مهاجرت، هزینه های فیزیکی و پولی ناشی از مهاجرت را مد نظر قرار می دهند. در این رابطه دستمزد در مبدا و مقصد، هزینه حمل و نقل امکان یافتن کار و تفاوت در هزینه های غذایی و مسکن نقش مهمی را ایفا می کنند. نگریستن به فرآیند مهاجرت در چنین چارچوبی کمک می کند تا چگونگی تغییرات نیروی کار در نتیجه توزیع نیروی کار در مناطق مختلف بهتر قابل درک باشد.(Waters,2009)
ایراداتی که از دیدگاه جامعه شناسی به نظرات جذب و دفع گرفته شده است، این است که چنین نظریاتی کنش متقابل مهاجران و پیامدهای ناشی از مهاجرت را مورد توجه قرار ندادند. ولی در هر حال این گونه نظریات توانستند به عنوان نظریات راهگشا، مسیر را برای نظریه پردازی و پژوهش در زمینه مهاجرت هموار سازند.(همان)

 

 

مدیریت و توسعه گردشگری در مشهد با تاکید بر توسعه گردشگری سلامت ( طراحی سایت پلان گردشگری سلامت )

کلان شهر مشهد نیز به عنوان مرکز استان خراسان رضوی ، با حدود 205 کیلومتر مربع مساحت و جمعیتی بالغ بر 420/2 میلیون نفر (شهرداری مشهد ، 1386) به عنوان دومین کلان شهر مذهبی جهان و دومین کلان شهر کشور پس از تهران محسوب می شود . از نظر موقعیت جغرافیایی شهر مشهد در عرض شمالی 36 درجه و 17 دقیقه و طول شرقی 59 درجه و 35 دقیقه و در ارتفاع متوسط 970 متری از سطح دریا واقع شده است .آنچه که در ارتباط با موقعیت مشهد در جذب گردشگر دارای اهمیت می باشد نقش و عملکرد فرهنگی – مذهبی آن و اهمیت ارتباطی – تجاری آن در سطح کشور است که توانسته به عنوان بی رقیب ترین قطب جذب گردشگری مذهبی ایران ، گردشگران قابل توجهی را از سراسر کشور و شیعیان کشورهای منطقه به سوی خود بکشاند . از طرفی دیگر در طی سالیان اخیر مشهد با ساخت و توسعه بیمارستان های فوق تخصصی و جذب پزشکان توانمند توانسته خود را به عنوان یکی از قطب های بهداشتی و درمانی کشور نیز معرفی کند و گردشگران بسیاری را علاوه بر داخل کشور ، از کشورهای همجوار نیز صرفا جهت درمان جذب کند.(سلطانی فر،1386، 21)

 تصویر درباره گردشگری

همچنین با توسعه علم پزشکی در بین کشورهای منطقه ، این کشورها سعی در جذب هرچه بیشتر گردشگران درمانی دارند تا بتوانند هرچه بیشتر از این بازار مهم و درآمدهای ناشی از ورود این گردشگران بهره مند گردند . از این رو در این پژوهش سعی می شود تا جاذبه های درمانی مشهد نیز که تاکنون مانند برخی دیگر از جاذبه های گردشگری آن شناخته شده نیست شناسانده و راهکارهای جذب بیشتر گردشگران داخلی و خارجی به منظور دریافت خدمات درمانی معرفی شود. همچنین این پژوهش سعی دارد تا شاخه ای از  گردشگری در کلانشهر مشهد که همان گردشگری سلامت است را بررسی کند و با ارائه راهکارهایی مناسب بتواند برای توسعه گردشگری درمانی در این شهر مثمر ثمر باشد .

 

1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق

 

طبق آمارهای جهانی ارائه شده، در سال 2004 درآمد حاصل از گردشگری سلامت 40 میلیارد دلار بوده است که این رقم در سال 2006 به 60 میلیارد دلار رسیده و در سال 2012 به بیش از 100 میلیارد دلار رسیده است. درواقع صنعت گردشگری درمانی یا سلامت اکنون مدت‌هاست است که درمیان عموم مردم درکشورهای مختلف محبوبیت بسیار یافته است. با این حال برخلاف خدمات به ظاهر یکسانی که دراین صنعت به متقاضیان و گردشگران ارائه می‌شود، بسته به هدف نهایی ازارائه این خدمات در مقصد یا دریافت این خدمات از سوی گردشگر، درهر کشوری این موضوع معنا و مفهوم متفاوتی دارد. بر اساس آمارهای جهانی از بیماران بین المللی ، می توان بازار عرب را پرجاذبه ترین بازار درمانی دانست . جمعیت 245 میلیون نفری کشورهای عربی و فقدان خدمات تخصصی کافی موجب شده است سالان هزاران بیمار عرب راهی کشورهای دیگر شوند . آمارها متوسط هزینه درمان تخصصی بیمار خارجی در کشورهای پیشرفته را بین بیست تا سی هزار دلار نشان می دهد . (سایت وزارت بهداشت ، 1390)

 

کشور ایران و به خصوص شهر مشهد با داشتن پزشکان متخصص و متبحر ، هزینه های پایین درمان نسبت به کشورهای اروپایی ، نزدیکی به کشورهای عربی و تشابه فرهنگ و گویش با کشورهای همجوار دارای مزیت های قابل توجهی در زمینه جذب توریست می باشد . بنابراین ضرورت پژوهش در زمینه راههای توسعه گردشگری درمانی در شهر مشهد بیش از پیش احساس می شود .

 

از طرفی با پیشرفت دانش پزشکی در خود کشورهای عربی و کشورهای همجوار مانند ترکیه شاهد شکل گرفتن قطب های جدید درمانی در سطح منطقه هستیم که با کم توجهی و عدم برنامه ریزی مناسب ، موجب از دست رفتن این صنعت نوپا و سودآور خواهیم شد و همین امر ضرورت پژوهش و برنامه ریزی را در زمینه راهکارهای توسعه گردشگری درمانی نمایان می سازد .

 

 

 

1-3 اهداف تحقیق

 

1-3-1 هدف کلی

 

هدف کلی این پژوهش معرفی گردشگری سلامت در شهر مشهد و همین طور ارائه راهکارهای اجرائی در دوره های کوتاه مدت و بلند مدت بمنظور برنامه ریزی های مناسب و سرمایه گذاری در جهت توسعه گردشگری درمانی در کلان شهر مشهد می باشد.

 

1-3-2 اهداف ویژه

 

شیوه های ارائه خدمات مناسب به گردشگران با توجه به ذوق و سلیقه های مختلف گردشگران

 

نحوه معرفی جاذبه های سلامت مشهد از طریق تبلیغات و اطلاع رسانی در کشور های هدف

 

راهکارهای اجرائی در جهت ایجاد زیر ساختهای گردشگری درمانی در مشهد

 

برنامه ریزی مناسب برای افزایش ارائه خدمات و معرفی جاذبه های موجود در دوره های کوتاه مدت و میان مدت

 

بررسی روند جذب گردشگران درمانی به مشهد و ارائه راهکارهای چگونگی افزایش آنها از طریق بازاریابی و تبلیغات در کشور های هدف

 

1-4 سوالات تحقیق

 

حال با توجه به توضیحات ارائه شده سوالات زیر به نظر می رسد .

 

      • آیا بین زیرساخت های اقتصادی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد؟

    عکس مرتبط با اقتصاد

     

      • آیا بین امکانات درمانی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد؟

     

    • آیا بین ایجاد مجتمع گردشگری سلامت با افزایش جذب گردشگری سلامت در مشهد ارتباط معناداری وجود دارد؟

     

    1-5 فرضیه های تحقیق

     

    با توجه به سوالات مطرح شده ، فرضیات زیر به نظر می رسد .

     

      • بین زیرساخت های اقتصادی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد.

     

    • بین امکانات درمانی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد.

     

     

    • بین ایجاد مجتمع گردشگری سلامت با افزایش جذب گردشگری سلامت در مشهد ارتباط معناداری وجود دارد.

     

     

    1-6 روش و ابزار تحقیق

     

    این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است. توصیفی است چون به توصیف ویژگی های جامعه آماری می پردازد و تحلیلی است چون به بررسی روابط بین متغیرهای تحقیق به ویژه با متغیر وابسته تحقیق می پردازد. برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز این پژوهش علاوه بر مصاحبه با کارشناسان امر گردشگری از کتاب ها ، مقالات مجلات معتبر علمی پژوهشی و پایگاههای اینترنتی معتبر نیز استفاده

     

    1-7 متغیر های تحقیق

     

    تحقیق حاضر دارای دو دسته متغیرهای وابسته و متغیرهای مستقل است.

     

    متغیر مستقل : که همان پارامترهای مرتبط با گردشگری سلامت می باشد

     

    متغیر وابسته : مدیریت و برنامه ریزی گردشگری در مشهد است.

     

    1-8 روش جمع آوری اطلاعات

     

    برای گردآوری اطلاعات موردنیاز این پژوهش از شیوه های مختلفی استفاده می شود

     

    مطالعات کتابخانه ای: به منظور بررسی تحقیقات انجام شده ، از سایت های معتبر ، کتب و مقالات موجود و آرشیو دانشگاهها استفاده خواهد شد. از طرفی به منظور دست یابی به یافته ها و مطالعات پیشین در ارتباط با موضوع از مجلات معتبر و فصل نامه های پژوهشی نیز استفاده می شود.

     

    مصاحبه : در این تحقیق برای دست یابی به اطلاعات موردنیاز و موثق در ارتباط با موضوع و همچنین برای تدوین پرسشنامه ، مصاحبه ای نیز با کارشناسان و صاحب نظران گردشگری سلامت نیز صورت خواهد گرفت. در مجموع برای جمع آوری اطلاعات در بخش مبانی نظری از روش مطالعات کتابخانه ای ، استفاده از کتب تخصصی ، مقالات علمی و بازدید از پایگاههای اطلاع رسانی استفاده خواهد شد.

     

    میدانی : در بخش میدانی نیز به منظور کسب داده های مورد نیاز پژوهش ، با حضور در مشهد به تکمیل اطلاعات موردنیاز خواهیم پرداخت.

     

    1-9 پیشینه تحقیق

     

    در خصوص عنوان تحقیق تاکنون پژوهش های مستقلی صورت گرفته است اما در تحقیق های انجام گرقته بیشتر به جنبه گردشگری مذهبی مشهد پرداخته شده است. در حالیکه این پژوهش سعی دارد به گردشگری مشهد از دیدگاه گردشگری سلامت نیز بپردازد .

     

    در زمینه  پیشینه تحقیق موارد ذیل هم موجود می باشد

     

    – زمانی(1380) در پایان نامه خود تحت عنوان «تاثیر توسعه گردشگریسلامت بر توسعه شهر تهران» به این نتیجه رسیده است که بهبود زیرساختهایاقامتگاهی گردشگریسلامت در کلانشهر تهران می تواند به توسعه پایدار در این شهر کمک شایانی کند.

     

    – میمنت اصیلی،پایان نامه “گردشگری زیارتی و نقش آن در توسعه شهر مشهد”،واحد تهران مرکز،سال1389

     

    – الهام سادات جوادی،پایان نامه “بررسی گردشگری مذهبی شهر تهران”،واحد تهران مرکز،سال1388

     

    – سحر دلفانی،کتاب گردشگری مذهبی با تاکید بر جاذبه های فرهنگی-زیارتی زرتشتیان در ایران،سال1388

     

    – اکبر رضائی نژاد،مقاله بررسی جاذبه های گردشگری با تاکید بر گردشگری مذهبی(مطالعه موردی ناحیه رزن همدان 1388

     

    – سید دانیال نوربخش،کتاب جغرافیای تاریخی و گردشگری مذهبی شهر ری سال1389

     

    – اعظم مرادی، کتاب کاربری اراضی شهر مشهد در ارتباط با گردشگری مذهبی طی سالهای 1373-1380

     

    _ مقاله گردشگری سلامت و تجربه برخی کشورهای پیشرو در این صنعت (قاسم خسروآبادی ، 1388)

     

    _ مقاله بررسی گردشگری سلامت در جزیره کیش ( دکتر محمد باقر رکنی و همکاران 1386)

     

    _ مقاله گردشگری درمانی در جهان ( کامبیز حیدر زاده ، 1390 ) ،

     

    _ مقاله طرح جامع توسعه گردشگری سلامت ایران ( عبدالحسین ناصری ، 1385 )

     

    – ترکی (1385) در پایان نامه خود با عنوان «بررسی تاثیر ایجاد مجتمع گردشگری سلامت  بر شهر تهران» پژوهشی علمی انجام داده است. تحقیق مذکور از روشی پیمایشی ، تطبیقی در جامعه آماری تهران و اصفهان و با استفاده از پرسش نامه کتبی انجام شده که فرضیات وی به اثبات رسیده است.

     

    – غلامی (1388) در تحقیقی جامع با عنوان «تبیین پیامدهای پراکنش بهینه اقامتگاههای گردشگری سلامت » به بررسی تاثیرات ایجاد زیرساخت های مناسب و افزایش ورود گردشگران داخلی و خارجیجهت درمان به تهران پرداخته است. جمع بندی تحقیق فوق حاکی از آن است که هر چند جاذبه های کنونی گردشگری تهران می تواند گردشگران زیادی را به این شهر وارد کند اما با تغییر در مکانسیم سرمایه گذاری و ایجاد شرایط بهتر برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی می توان اقامتگاههای جدیدی که قابلیت رقابت با کشورهای حوزه خلیج فارس را دارا هستند ، ایجاد کرد.

     

     

     

     

  • پایان نامه های دانشگاهی

  •  شده است.(حافظ نیا،1388، 39)

مطالعه تطبیقی ماهیت و آثار مالکیت ادبی و هنری در ایران و حقوق بین الملل

و 3 بخش كه هریك شامل دو فصل است و یك خاتمه آورده می شود.بخش اول: كه كلیت است شامل دو فصل است. در فصل اول به تعریف و توضیح واژگان مرتبط با موضوع بحث پرداخته شده است و در فصل دوم پیشنیه تاریخی حقوق مالكیتهای فكری در قالب چند مبحث ابتدا در جهان و در عهد باستان و قرون وسطی و عهد جدید سپس در فرهنگ و تمدن اسلامی و نهایتا در ایران بررسی شده است؛ نیز در مبحثی كنوانسیونهای بین المللی مرتبط با حقوق مالكیتهای ادبی و هنری و صنعتی و تجارتی و همچنین نهادهای بین المللی ذیصلاح در این رابطه معرفی و توضیح داده شده است. بخش دوم: این بخش به تبیین حقوقی ((مالكیت های فكری)) اختصاص یافته است. در فصل اول مالكیتهای ادبی و هنری در چند مبحث تحت عنوان ماهیت حقوقی این نوع مالكیت ها، شرایط كلی حمایت از اثر و آثار مورد حمایت و حقوق مادی و معنوی پدیدآوردندگان بحث شده است. و در فصل دوم مالكیتهای صنعتی و تجارتی در قالب مباحث كلیات، مفاهم كلی مالكیت های صنعتی و تجارتی، وجوه عمده كنوانسیون بین المللی پاریس و موافقتنامه ‏‎TRIPS‎‏ بحث و بررسی شده است. بخش سوم: تبیین فقهی ((مالكیت های فكری)) در این بخش آمده است. در فصل اول مالكیتهای فكری از منظر فقه امامیه و در فصل دوم مالكیت های فكری از منظر فقه عامه مورد بررسی قرار گرفته است. مباحث فصل اول بدین قرار است: ماهیت فقهی ((حق مالكیت فكری))، دیدگاههایی در مشروعیت حق مالكیت فكری))، مستندات فقهی مشروعیت حق مالكیت فكری، مویداتی بر مشروعیت حق مالكیت فكری و در نهایت دیدگاه

دانلود مقالات

 فقهی حضرت امام خمینی(ره) در این زمینه در مبحث جداگانه ای تبیین شده است. در فصل دوم نیز ابتدا ((حقوق مالكیت های فكری)) از دیدگاه فقه عامه بررسی شده سپس مالكیت های فكری در پرتو مفهوم مال از دیدگاه مذاهب اربعه مورد بحث قرار گرفته است. و در مبحث سوم نیز به دیدگاه چند تن از فقها عامه اشاره شده است. در خاتمه نیز نتیجه گیری كلی از مباحث مطروحه ارائه شده است

 

  • سید مجید حسینی نور آبادی (1390 ) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان  حمایت از طرح‌های صنعتی: مطالعه تطبیقی حقوق بین‌الملل مالكیت فكری و ایران می نویسد مالكیت فكری كه بر خلاقیت‌های فكری و ذهنی انسان مبتنی است بر خلاف دیگر مالكیت‌ها عینی و ملموس نیست. به طور كلی به دو گروه عمده مالكیت صنعتی و مالكیت ادبی و هنری تقسیم می‌شود. طرح‌های صنعتی به عنوان بخشی از مالكیت صنعتی، حالت تزئینی و زیبایی كالای مصرفی را تشكیل می‌دهد.ثبت طرح‌های صنعتی لازمه كسب حمایت از آن می‌باشد.

 

 4)اهداف تحقیق:

 

هدف از این پژوهش در گام اول گرد آوری اطلاعات و مطالعه کم و کیف مسئله مالکیت ادبی و هنری ، نحوه حمایت از آن در حقوق ایران و نظام بین المللی  وگام دوم بررسی پیامد های مثبت و منفی حمایت از این حقوق در میان اعضای جامعه بین الملل و ایران است.

 

.آیه 159 سوره بقره                                                                                                                                                   

تهیه تقویم آب و هوا و گردشگری روزانه جزیره كیش

1-2      اهمیت و ضرورت پژوهش

 

1-3      اهداف پژوهش

 

هدف كم كردن فاصله بین یك وضعیت مطلوب و وضعیت موجود است (بحرینی،347:1382)

 

هدف از انجام این پژوهش شامل موارد زیر می‏باشد:

 

1-3-1     اهداف اصلی

 

نوعی هدف است كه پس از پایان پژوهش (معمولا پژوهش‏های كاربردی) حاصل تحقیق منجر به آن خواهد شد.

 

1- تهیه تقویم اقلیم گردشگری روزانه جزیره كیش و شناخت محدودیت ها و قابلیت­های اقلیم گردشگری محدوده­ی مورد مطالعه

 تصویر درباره گردشگری

2-شناخت عناصر غالب در تعیین زیست اقلیمی انسانی جزیره كیش

 

1-3-2     اهداف فرعی

 

1- شناخت فراسنج های موثر در محاسبه ضریب خنك كنندگی از جمله ساعت آفتابی و سرعت متوسط باد.

 

2- شناخت زیست اقلیمی جزیره كیش از لحاظ درجه آسایش یا عدم آسایش

 

3- مقایسه روشهای ترجونگ ، TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دوره زمانی روزانه

 

4- توان سنجی اقلیم گردشگری جزیره كیش بر اساس روشهای TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دوره­های زمانی روزانه

 

1-4      سئوالات و فرضیه های اساسی پژوهش

 

در این پژوهش سعی بر آن است كه سؤالات ویژه پژوهش پاسخ داده شود و همچنین صحت فرضیه‏ های شماره 1و 2 مورد ارزیابی قرار گیرد.

 

1- آیا هر یک از روش­های اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش می­باشند؟

 

2- از لحاظ شرایط اقلیمی زمان مناسب برای گردشگری چه مواقعی است؟

 

فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده‏ها ،اشیاء و متغیرها كه محقق را برای كشف مجهول كمك می نماید. بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی، كه درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد.( حافظ نیا، 110:1377 )

 

در رابطه با جزیره كیش بعنوان منطقه مورد بررسی در این پژوهش فرضیه های زیر متصور است:

 

1) هر یک از روش­های اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش می­باشند.

 

2) به نظر می­رسد زمان مناسب برای گردشگری در محدوده­ی مطالعاتی کوتاه باشد.

 

1-5      كاربرد نتایج پژوهش

 

با توجه به نقشی كه آب و هوا در فعالیت های گردشگری دارد نتایج این پژوهش می تواند:

 

1- در تصمیم گیری به برنامه ریزان صنعت توریسم و ارائه راهكارهای اساسی جهت برنامه ریزی صنعت جهانگردی خصوصاً سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می تواند نقش داشته باشد.

 

2- تقویم مناسب را برای توسعه فعالیت های اقلیم گردشگری منطقه از نظر زمانی و مكانی ارائه دهد.

 

3- برای برنامه ریزان اقلیم كاربردی مفید واقع خواهد شد .

 

4- مناسبترین زمان را برای اقامت یا سكونت افرادی كه دارای حساسیت یا بیماریهای ریوی، تنفسی، قلبی و … می باشند را مشخص كند.

 

1-6      استفاده كنندگان از نتایج پژوهش

 

از نتایج این تحقیق اداره‏ها و سازمانهای زیر استفاده خواهند نمود:

 

1) دانشگاه ها و مراكز و موسسات آموزش عالی كشور

 

2) مراكز پژوهشی كشور

 

3) دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد كشور

 

4) سازمان منطقه آزاد كیش ( معاونت گردشگری)

 

5) سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری

 

6) برنامه ریزان صنایع گردشگری ( دفاتر و آژانس های خدمات مسافرتی و گردشگری،         تورگردانان )

 

7) گردشگران داخلی و خارجی

 

1-7      روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

اندازه گیری و سنجش متغیرهای مورد مطالعه به  نحو مطلوب در صورتی میسر میگردد كه محقق بتواند: اولاً، اطلاعات مرتبط با مسأله تحقیق را گردآوری کند، ثانیاً، این اطلاعات را به خوبی استخراج و طبقه بندی نماید و ثالثاً، تجزیه و تحلیل آن ها را برای او مقدور نماید ( حافظ نیا ، 1387 : 146 ). جهت تهیه پیشینه تحقیق و همچنین درك مبانی نظری تحقیق و با هدف جمع آوری اطلاعات مربوط به مطالعات مشابه انجام شده:

 

1-  از مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر و ترجمه مقالات مختلف استفاده شده است.

 

2- مراجعه حضوری به سازمان ها و ارگانهای مرتبط با موضوع پژوهش

 

3- جمع آوری اطلاعات از مطالعات و گزارش های انجام شده در گذشته

 

4- تهیه بانك اطلاعاتی بر اساس دوره ی آماری مطالعه حاضر در دوره زمانی روزانه، ماهانه، فصلی

 

و سالانه

 

5- استفاده از سایت های اینترنتی

 

1-8      موقعیت جغرافیای طبیعی

 

1-8-1     موقعیت ریاضی جزیره كیش

 

جزیره کیش با مساحت 91 کیلومتر مربع در بین 26 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و53 درجه و59 دقیقه طول شرقی واقع شده است.

 

1-8-2     موقعیت نسبی جزیره كیش

 

جزیره کیش، پیرامون ساحلی 43 کیلومتر و شکل کلی تقریباً بیضی، در فاصله 18 کیلومتری بندر گرزه (بندر آفتاب) سرزمین پیوسته ایران در خلیج فارس قراردارد. از شرق  جنوب شرقی به جزیره فرور با فاصله 48 كیلومتر و از جنوب جنوب شرقی به بندر ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی با فاصله 230 كیلومتر از غرب به بندرالدمام درعربستان با فاصله 375 كیلومترمی رسد. کیش در ربع اول راستای سواحل 1359کیلومتری جنوب ایران در دهانه ی خلیج فارس وتقریباً در نزدیک بخش پایانی این آبراه در محدوده تنگه هرمز واقع است.

 

 

 

 

 

   

شکل ‏1‑1: موقعیت جغرافیایی جزیره كیش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2        فصل دوم ( ادبیات تحقیق)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در این فصل به بیان چارچوب نظری پژوهش پیرامون واژگان به كار رفته در این تحقیق، و نیز به دلیل اهمیت شرایط اقلیمی و تاثیر آن بر آسایش انسان مطالعات زیادی كه در رابطه با زیست اقلیم انسانی در سطح ایران و جهان شده به ذكر آنها پرداخته ایم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1      چارچوب نظری پژوهش

 

واژگانی كه موضوع پژوهش به آنها می پردازد عبارتند از :

 

2-1-1     اقلیم

 

هوای غالب یك محل در دراز مدت را اقلیم گویند. اقلیم دستگاهی است كه از هم بر كنش خرده سامانه هایی نظیر هوا سپهر، آب سپهر، زیست سپهر، سطح خشكی ها و نیز فرایندهای متداخل ومرتبط با آنها تشكیل می شود. دستگاه اقلیم از عوامل خارجی متاثر می گردد. مهم ترین و كلیدی ترین عامل موثر بر این سامانه خورشید است(عساكره،1:1386).

 

2-1-2     زیست اقلیم انسانی

 

زیست اقلیمی انسانی یا زیست اقلیم شناسی علمی است كه تأثیر شرایط جوی و اقلیمی را روی انسان مطالعه می كند(كاویانی،77:1372).

 

2-1-3     شاخص

 

عموماً بیانگر، مفهوم یا سازه پیچیده ی واحدی است كه از تركیب چند معرف در یك اندازه مركب، مشترك، درست شده است(نایبی،111:1386).

 

2-1-4     منطقه آسایش

 

منطقه ای است كه با توجه به در هم آمیختگی فراسنج های مجموعه حرارتی محیط یعنی، دما، رطوبت، باد و تابش، اكثر افراد (80%) در آن منطقه احساس آسایش می كنند(قیابكلو،66:1380).

 

2-1-5     گردشگری و گردشگر

 

2-2      عوامل مؤثر بر گردشگری

 

عوامل بی شماری در توسعه گردشگری نقش دارند. ارتباط و تعامل بین آنها توسعه گردشگری را شكل میدهد. سه عامل اصلی در توسعه گردشگری عبارتند از : گردشگران، مردم منطقه، و ویژگی های مقصد (الوانی و پیروز بخت ، 1385 : 112) به عبارت دیگر میهمانان، میزبانان و جاذبه ها سه عامل اصلی در توسعه گردشگری اند (ترایب ، 1997 : 32). و سه بعد اصلی گردشگری ، سرمایه ، مدیریت و فناوری و دو ركن فرعی آن عوامل طبیعی و مجموعه میراث فرهنگی است (پاپلی یزدی و سقایی، 1387 :64 ). در میان عوامل شكل دهنده، تشكیلات و ساختار گردشگری و وجود سرمایه از بنیان های ضروری است. فناوری مناسب به عنوان یك زیر ساخت، جریان گردشگری را متحول می كند وسرمایه عامل تاثیر گذار در روند ممتد گردشگری است. افزایش ورود گردشگران خارجی به كشور با تجهیزات و گسترش برخی از امكانات رابطه مستقیمی دارد گسترش امكانات رفاهی و زیربنایی، بهبود بهداشت، بهبود خطوط ارتباطی از جمله فعالیت هایی است كه به بهبود وضعیت گردشگری كمك می كند لذا برخی از عوامل موثر بر توسعه صنعت توریسم و گردشگری عبارتند از:

 

    • وجود امكانات رفاهی و اقامتی مناسب

 

    • امنیت كافی برای گردشگران

 

    • وجود جاذبه های وسیع و استاندارد بودن آنها

 

    • وجود خدمات بهداشتی در مراكز اقامتی و بین جاده ای

 

    • تبلیغات مناسب

 

  • برخورد رفتاهای فرهنگی مناسب

با این وجود گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی، بلكه باید موجب گسترش روابط بین المللی، همزیستی مسالمت آمیز، استحكام دوستی ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست (پاپلی یزدی و سقایی ، 1386 : 5 ).

عکس مرتبط با اقتصاد

2-3      مفهوم آب و هوا

 

آب و هوا یا اقلیم از لغت یونانی كلیما «Klima» گرفته شده است و اصلا به معنی خمیدگی و انحراف بوده و اصطلاحا به معنی تمایل و انحراف ناحیه از زمین نسبت به آفتاب  است ( فرهنگ دهخدا ) . هواشناسی، هوا را تبیین می‏كند و به مجموعه شرایط جوی كوتاه مدت یك مكان خاص اصطلاحا” هوا (Weather )گفته می شود كه وضعیت جوی را بطور عام و برای یك لحظه بررسی می‏كند اما اقلیم شناسی آب و هوا را شناسایی و تبیین می كند، تیپ غالب یك مكان معین در دوره طولانی مطالعه و تفاوتهای آب و هوایی مكانها را كشف می‏كند به عبارت دیگر هوا ترکیب عناصر جوی یا شرایط فیزیکی جو حاضر در یك مکان و زمان معین و فرایندهای حاصل از آنها در مقیاسهای زمانی روزها، هفته ها، و ماههاست. آب و هوا یا اقلیم (climate  ) نمایش عمومی جو و فرایندهای هوا در یک مکان یا ناحیه معین طی یک دوره زمانی طولانی است و به وسیله توزیع فراوانیها، میانگین ها و فرایندهای مقادیر هواشناسی درمقیاس دوره های عادی اغلب سی ساله مشخص می شود (ذوالفقاری ، 1389 : 6). اقلیم شناسی عبارت است از مطالعه علمی اقلیم یعنی توصیف و نمایش اقالیم، تجزیه و تحلیل عوامل، تفاوت بین اقالیم و كاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه (هاسچك ، 1980) به عبارت دیگر هدف اقلیم شناسی عبارت است از كشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن در جهت منافع انسان. اقلیم به عنوان موضوع اصلی علم اقلیم شناسی از زمانهای بسیار دور برای انسان و جامعه علمی شناخته شده بوده است. مردم عامه آن را وضعیت دراز مدت حالات اتمسفر می دانستند و آن را با بیان روزهای بارانی، هوای خشك و پرازگردوغبار، بادهای شمالی یا جنوبی و غیره توصیف می كردند. آناكسیمندر (رامنی ، 1968 ) در تهیه اولین نقشه جهان، زاویه پرتوهای خورشید را اندازه گرفت و براساس این اندازه گیری كره زمین را به پنج ناحیه متفاوت از نظر میل خورشید تقسیم كرد. واژه اقلیم در زبان فارسی به معنی مملكت، كشور و ناحیه ای از عالم است كه از نظر آب و هوا و سایر اوضاع طبیعی با نواحی دیگر فرق دارد ( فرهنگ عمید ، 1362) از نظر علمی، اقلیم عبارت است از سنتز هوا یا به عبارت دیگر وضعیت دراز مدت اتمسفر یك مكان (دارست ، 1951). مجموعه اطلاعات آماری هوا که در توصیف یک مکان یا منطقه دخالت می کند اقلیم نام دارد (محمدی ، 1385 : 2). عمده ترین عامل هر توزیع آماری میانگین آن است كه تا اواخر قرن نوزدهم مهمترین آماره تعریف اقلیم محسوب می شد. اگر چه امروز بسیاری از افراد عامه و حتی اقلیم شناس ها آن را بكار می برند، اما در اواخر قرن نوزدهم ‌‌‍«« كوپن »» اعلام كرد كه اقلیم یك منطقه فقط از طریق محاسبه میانگین دراز مدت عناصر هواشناسی آن تشریح و توصیف نمی شود ( استرینگر ، 1982 )، بلكه در توصیف اقلیم یك مكان باید به فرین ها و فراوانی ها توجه كرد بنابراین امروزه اقلیم از طریق بررسی فراوانی حدوث عناصر اقلیمی یك مكان مانند دما، بارش، نم نسبی، ابرناكی، شدت تابش، جهت باد و … تعیین می شود.

 

2-4      نوسانات و تغییرات اقلیمی

 

تغییرات اقلیمی یکی از ویژگیهای طبیعی چرخه اتمسفری میباشد که بر اثر ناهنجاری ها و یا نوساناتی در روند پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی و دما حاصل میشود (رضئیی و همکاران، 1382 ). شواهد نشان می‏دهند از گذشته های دور تاکنون شرایط اقلیمی جهان بارها دچار تغییرات و تحولات کلی گشته است، به خصوص در دوران کواترنر که کوتاهترین و جدیدترین دوره ی زمین شناسی است، این تغیرات چشمگیرتر بوده به گونه ای که موجب دگرگونی کلی در سیمای کره زمین شده است (شهابفر و همکاران، 1382) به طور کلی اقلیم سیستم پیچیده ای است که عمدتاً به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای در حال تغییر است. تغییر اقلیم در عصر حاضر به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار مطرح است، که به منابع طبیعی، منابع پایه، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی، فعالیتهای اقتصادی و غیره آسیب می رساند یکی از عوامل مشخص کننده ی تغییرات اقلیمی، بروز تغییرات در پدیده های اقلیمی حدی از جمله تشدید چرخه هیدرولوژی، تغییر در فرکانس خشکسالی ها، سیلها و گسترش تغییر دامنه تحت پوشش سیل و خشکسالی در مناطق جدید است (تقوی و محمدی، 1386) دقیقاً مشخص نیست که تغییر اقلیم چه تأثیری بر دامنه تغییرات درجه حرارت خواهد گذاشت حتی اگر هیچ تغییری در این زمینه صورت نگیرد باز متوسط درجه حرارت به دلیل افزایش فراوانی درجه حرارتهای بالاتر از آستانه های ویژه، افزایش خواهد یافت. تغییرات فراوانی و توزیع بارندگی کمتر قابل پیشگویی است ولی ترکیب درجه حرارتهای بالا و خشکی یا سیل احتمالاً باعث میشود که تغییر اقلیم جهانی در برخی مناطق بیشترین مخاطره را به دنبال داشته باشد  ) کوچکی و همکاران ، 1377 ). طی دگرگونی های گذشته اقلیم ، دوره های گرم جای خود را به دوره های سرد داده اند و دوره های گرم و مرطوب، پیوسته با دوره های سرد و خشك در تناوب بوده است ( كاویانی و علیجانی ، 1380 ). بسیاری از دگرگونی ها تدریجی و آرام بوده اند و آثار ناشی از آنها به صورت آنی به منصه ظهور نرسیده، بلكه به طور تدریجی در طی زمان بروز كرده است ( رامشت ، 1371). امروزه تغییر اقلیم یك موضوع اصلی در مجامع علمی و در میان نشریات است و خطر تغییر آب و هوا حتمی است اما هنوز ناشناخته هایی در مورد سرعت این گرم شدن وجود دارد. تمامی متخصصین در این موضوع توافق دارند كه در صورت حفظ وضع موجود، دمای كلی كره ی زمین تا پایان قرن بیست و یكم 2 تا 5 درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت در ایران نیز این دو عنصر(دما و بارش ) از عناصر اصلی تمایز آب و هوای نواحی مختلف کشور از یکدیگر به شمار می‏آیند.  بررسی ها نشان می دهند که دمای شبانه ایران با آهنگ 3 درجه در هر صد سال و دمای روز هنگام با آهنگ 1 درجه در هر صد سال افزایش داشته است. به این ترتیب دمای شبانه روزی کشور با آهنگ 2 درجه درهر صد سال درحال افزایش است. دراین صورت آهنگ گرم شدن ایران چهار برابر سرعت گرمایش جهانی است( مسعودیان ، 1390 : 95 ). در نهایت در تغییر اقلیم نقش انسان وفعالیت های او در زمینه های مختلف بسیار بارز است از این رو مسئله تغیر اقلیم و تمایل به گرم شدن کره زمین و پیامدهای اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از آن علاوه بر صاحبان علم، افکار دولتمردان و سیاستمداران را نیز در سرتاسر دنیا به خود جلب کرده است. به طور کلی پیامدهایی نظیر خشکسالی ها، سیلابهای شدید و ناگهانی، امواج هوای سرد و گرم، از جمله آثار و شواهد ناهنجاریهای اقلیمی است که کره زمین را با بحرانهای مختلف مواجهه کرده است. بدین ترتیب بدون شناخت و آگاهی از وضعیت اقلیمی حال و آینده، مدیران و برنامه ریزان قادر به اجرای برنامه های مختلف نخواهند بود ) عزیزی وهمکاران، 1387 : 14 )

 تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

2-5      تغییرآب و هوا و صنعت گردشگری

 

گردشگری بزرگترین صنعت جهان است كه به وضوح با آب و هوا مرتبط می باشد و از آنجا که آب و هوا مدت زمان و کیفیت فصول گردشگری را تعیین می‌کند، از این رو بر فرآیند‌های صنعت گردشگری و نیز شرایط محیطی، که هر دو از عوامل جذب و یا دفع گردشگران هستند، تاثیر می‌گذارد. به همین خاطر، صنعت گردشگری در مقابل تغییرات آب و هوایی بسیار حساس است و تغییرات آب و هوایی تاثیر مهمی در تجارت سفر و گردشگری دارند. با وجود اهمیت اقتصادی گردشگری جهانی و تاثیر مهم آب و هوا بر الگوهای گردشگری و منابع ضروری گردشگری، آسیب پذیری بخش گردشگری نسبت به تغییرات آب و هوایی هنوز به شكل مناسبی مورد ارزیابی قرار نگرفته است ( پری ، 2005 ) و توجه بسیار كم ادبیات گردشگری به مقوله آب و هوا و تغییرات آب و هوایی شاید به این دلیل بوده كه آب و هوا موردی آشكار یا خارج از كنترل مدیران یا پدیده ای لایتغیر در نظر گرفته می شد(همیلتون وهمكاران ، 2005 ). آب و هوا یك منبع قابل توجه برای گردشگری و یك ویژگی اساسی مقاصد گردشگری به شمار می آید و نقشی آشكار در انتخاب مقصد گردشگری بازی می كند(بریتلا ، 2006 ) سفرهای تفریحی بیشترین تاثیر را از شرایط آب و هوایی می پذیرند. عوامل اقلیمی، خصوصاً آنهایی كه در ارتباط با آب و هوای قابل اعتماد تابستان هستند، انگیزه های اصلی برای مسافرت تفریحی انبوه می باشند. اثر آن ها بر سایر گونه های گردشگری تفریحی براساس اهمیت متغیر است. مسافران با اهداف تجاری، و تا حدی مسافرت جهت بازدید دوستان و بستگان  تاثیر كمتری از شرایط آب و هوایی می پذیرد.

 

تغییر اقلیم جهان به احتمال زیاد بزرگترین چالش قرن بیست و یکم خواهد بود و این چالش برای مناطق توریستی ناپایدار بسیار حیاتی خواهد بود زیرا نه تنها این تغییرات اقلیمی منابع حیاتی آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد بلکه بر سلامتی انسان نیز اثرات منفی قابل توجهی خواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که تغییر اقلیمی دربرخی از مناطق توریستی نه تنها چالش زا نخواهد بود بلکه فرصت های مناسبی نیز به وجود خواهد آورد( پری ، 2000). گردشگری نیز به عنوان یکی از بخش های پویا و اساسی از اقتصاد بسیاری از ملت ها و کشورها از تاثیرات تغییرآب و هوا مستثنی نخواهد بود. در دهه های آینده، تغییر آب و هوا یک موضوع حیاتی درتوسعه و مدیریت گردشگری به شمار خواهد آمد. با توجه به این حقیقت که آب و هوا یک پدیده غالب درتمام مقاصد توریستی جهان است، گرمایش جهانی و پیامدهای حاصله مثل تغییر در سطح آبهای اقیانوسی، تغییر فراوانی و شدت پدیده‏های افراطی جوی مثل طوفان ها یا امواج گرم که وابسته به تغییر اقلیم هستند، اثرات بسیار مهمی بر توریسم ساحلی، زمستانی، کوهستانی، سلامتی وامثال آن خواهد داشت ( ذوالفقاری، 1389: 154 – 157) تغییرات آب و هوایی ممكن است چالش های عمیقی برای گردشگری مسئولانه  در برخی مكان ها به وجود آورد در حالی كه فرصت های جدیدی در سایر مكان ها ایجاد می كند. برای تخمین عواقب تغییرات آب و هوایی در یك مقصد خاص، نه تنها بایستی به تغییر در جذابیت آن مكان توجه كرد، بلكه باید همچنین اثرات تغییرات آب و هوایی بر جذابیت آن مكان در مقایسه با رقبایش را مدنظر قرار داد (همیلتون و همكاران ، 2005) پیش بینی های فرسایش فزاینده سواحل، كمبود پوشش برفی قابل اعتماد در برخی تفریحگاه های اسكی و امواج حاد گرما، همگی حاكی از این  نكته اند كه در آینده ممكن است ایجاد یك صنعت گردشگری پایدار و پررونق مشكل تر از امروز باشد ( پری ، 2005) .

 

2-6      روابط بین آب و هوا و گردشگری

 

روابط بین هوا، اقلیم و توریسم به طور سنتی در دو شاخه جغرافیای توریسم و اقلیم شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. هر دوی این گرایش های علمی سعی در نشان دادن اهمیت هوا و اقلیم در تنظیم فعالیتهای گردشگری دارند ( گومز ، 2005 ). گردشگری تحت تاثیر

پروژه دانشگاهی

 عوامل گوناگونی است كه هوا و آب وهوا از مهمترین آنها محسوب می شود، آب و هوا یكی از مهمترین عوامل ژئوفیزیكی است كه در الگو دهی فضای جغرافیایی و شكل دهی شرایط زیست محیطی مشاركت و نقش مهمی در استقرار یا عدم استقرار سكونتگاههای انسانی دارد، در واقع توریست، مناطقی را برای سكونت  انتخاب می كند كه بالاترین میزان آسایش اقلیمی را داشته باشد. آب و هوا بر مدت زمان ماندن و كیفیت فصلی گردشگری نیز تاثیرگذار است و یك نقش اصلی در انتخاب مقصد و مخارج گردشگری ایفا می كند . هیلوتروپیسم بهترین مثال در این زمینه به شمار می رود بطوریكه معلوم شده است تعداد زیادی از گردشگران به جستجوی مناطقی می پردازند كه از آفتاب آنجا لذت ببرند، درجه حرارتهای بالا و برف مثال هایی از اهمیت منابع اقلیمی برای توریسم تابستانی یا زمستانی محسوب می شود. بنابراین آب و هوا را می توان منبعی در نظر گرفت كه توسط گردشگر مورد بهره‏برداری قرار می گیرد (ذوالفقاری ، 1389 : 45)  بدین ترتیب ، آب و هوا یك سرمایه اقتصادی برای توریسم است كه قابل محاسبه و ارزیابی است، هرچند فرایند ارزیابی هنوز مشكلات فراوانی دارد ( دو فریتاس ، 2001 )  آب و هوا همچنین بر شرایط محیطی كه می تواند مانع ورود گردشگر به آن محیط یا منطقه شود، مانند بیماری های عفونی، به عنوان یك عامل مهم محسوب می گردد. شاید صنعت گردشگری در خط مقدم آسیب پذیری نسبت به تغییرات آب وهوایی به مانند كشاورزی قرار نداشته باشد اما از آن فاصله چندانی ندارد. ضمن اینكه گردشگری نیز از طریق مصرف انرژی و منابع محدود كه منجر به انتشار گازهای گلخانه ای می شود در تغییرات آب و هوایی و اقلیم موثر بوده و فعالیت های بازدید كننده نیز فشار بیشتری بر اكوسیستم تحت فشار وارد می كند. پاسخ انسان به آب وهواشناسی به استثنای جزء حرارتی، عمدا” یك موضوع ادراكی است بطوریكه بعضی از متغیرها كاملا” فیزیكی ، بعضی فیزیولوژیكی، بعضی روانشناختی و بعضی نیز تركیبی از انواع سه گانه فوق است.

 

Tourism Passport to development  1

 

2-Swarbrook

 

– WTO

 

– D freitas

 

– vasconcelons

 

– Heliotropism

 

– Climate

 

– Human Bioclimatic

 

– Index

 

– Comfort Zone

 

– Gartner

 

– Skinner

 

– Barnard

 

-Tribe

 

– Huschke

 

– Rumney

 

-Durst

 

– Stringer

 

– Perry

 

– Hamilton

 

-Berrittella

 

-Leisure Travel

 

– VFR ( visit friends and relatives)

 

– Gomez

 

– Heliotropism

 

– De Frietas

 

– Greenhouse Gas Emission ( GGES)

 

 

تحلیل سینوپتیکی و آماری تگرگ در شهرستان سنندج

مخاطرات طبیعی جزو ویژگی های طبیعت است و هیچ چیز طبیعت بد نیست بلکه  این حوادث زمانی زیانبار خواهند بود که انسان با راههای مقابله با آن آشنا نباشد ، گاهی انواع مخاطرات طبیعی را تا 40 مورد ذکر می کنند که بسیاری از آن ها در ایران نیز اتفاق می افتد(سیاوش شایان و دیگران ،75،1389).مخاطرات را می­توان بر پایه شدت رخداد و منشأ آنها، به دو گروه عمده تقسیم کرد. مخاطرات بر اساس سرعت رخداد، به دو بخش مخاطرات ناگهانی و تدریجی تفکیک می­شوند. زلزله،سیل، زمین لغزش، بهمن، تگرگ و غیره از مخاطرات ناگهانی محسوب می­شوند و خشکسالی، فرسایش، گرم شدن جهانی و غیره از مخاطرات تدریجی به شمار می­آیند (اوزی ترجمه شده به وسیله ظاهری، 1390: 6) (به نقل از خوش اخلاق و همکاران، 1391، 56 ). در مخاطرات تدریجی به دلیل رخداد آرام این پدیده با اتخاذ تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه، می­توان خسارت­ها و تلفات وارده را کاهش داد. در حالی که حوادث ناگهانی زمانی که شروع شوند فرصتی برای چاره­اندیشی و مقابله با آن وجود ندارد. بنابراین باید با آگاهی از عوامل به وجودآورنده­ی این حوادث، توان پیش­آگاهی از رخداد آنها را جهت کاهش خسارت و تلفات به دست آورد.

 

یکی از انواع مخاطرات ناگهانی، مخاطرات اقلیمی است که برای جوامع انسانی خساراتی را به بار می آورند.ازجملۀ این مخاطرات، پدیدۀ تگرگ است که در مقیاس خرد موجب تلفات مالی و جانی می شود. تگرگ یکی از پدیده­های جوی مخرب است که باعث خسارات بسیار در بخش­های مختلف همچون کشاورزی می­شود. بارش تگرگ معمولا از ابرهای کومولونیمبوس انجام می­گیرد. غالبا به شکل رگبار و عموما همراه با رعد و برق، به ویژه در فصل بهار رخ می­دهد. این نوع بارش­ها از ناپایداری همرفتی حاصل می­شود که در این حالت توده­ی هوا،باید در یک سطح معین، گرم­تر از هوای مجاور خود شود. گرم شدن توده­ی هوا نسبت به محیط اطراف آن، در نزدیکی سطح زمین به دو روش رخ می­دهد. اول اینکه ممکن است یک قسمت از زمین در منطقه­ای وسیع، انرژی تابشی بیشتری نسبت به اطراف کسب کند و به تدریج تا آنجایی گرم شود که گرمای آن، قسمت زیرین توده هوای بالایش را گرم­تر از هوای مجاور خود کند و هوا را ناپایدار گرداند. دوم اینکه توده­ی هوا در مسیر حرکت خود از مناطق گرم عبور کند. گرمای چنین مناطقی از طریق رسانش به هوای گذرنده منتقل می­شود و قسمت زیرین آن را گرم­تر از قسمت­های بالایی­اش می­کند(علیجانی، 1384، 242). رخداد این بارش­ها در فصل بهار و اوایل تابستان همراه با رعد و برق، باد شدید و رخداد سیل سبب آسیب به محصولات کشاورزی( به ویژه درختانی که در این فصل دارای شکوفه­اند)، شده و خسارات فراوانی را به بار می­آورد.تگرگ به عناصر جوی و عوامل جغرافیایی محل وابسته است؛ هر زمان که شرایط جوی و فرایندهای فیزیکی مناسب با موقعیت جغرافیایی محل ترکیب شوند، باعث رخداد و تشدید این پدیده می گردد.

 

تگرگ از دانه یا تکه های یخ به قطر 5 – 50 میلی متر ( و گاهی بیشتر) تشکیل شده است.رشد شدید تگرگ ، حاصل حرکات عمودی شدید و مکرر هوا در درون ابرهای کومولونیمبوس است و این امر باعث می شود که نطفه های تگرگ قطرات آب را به دفعات به دور خود جذب کنند و سبب انجماد آنها شوند؛ از این رو ساختار تگرگ از لایه های شفاف ، نیمه شفاف ، کدر تا شیری رنگ، شبیه به برف ایجاد می شود.تگرگ غالبا به شکل رگبار ، به طور محدود و همراه با رعد و برق ، به ویژه در بهار ، می بارد.(علیجانی و کاویانی، 1383 : 264 ).

 

1-2- اهمیت موضوع

 

تگرگ از لحاظ تغذیه منابع آب زیرزمینی مفید می­باشد اما برای جوامع انسانی زیانهای ناشی از آن به مراتب بیشتر از فواید آن است. بر اساس گزارش فائو از بین 40 نوع بلایای طبیعی ثبت شده در جهان 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد و ایران جزو 10 کشور اول بلاخیز دنیا محسوب می‌شود  (منتشر شده توسط گروه خبری فارمنا در تاریخ ۱۳۹۰ یکشنبه ۲۵ دی ).زیان­های ناشی از تگرگ، بیشتر در بخش کشاورزی و در اثر صدمه دیدن محصولات کشاورزی هنگام رشد و جوانه زدن تأثیرگذار بوده، هرچند که در دیگر بخش ها نظیر ساختمان های مسکونی تلفات حیوانات کوچک و بزرگ، همچنین در پرواز هواپیما و صدمه دیدن اجزای آن اختلال ایجاد می کند. همچنین نقش موثری را در ایجاد سیلاب­های ناگهانی داشته و هر ساله خسارات قابل توجهی را در بعضی از مناطق از جمله شهرستان سنندج  به بار آورده چنانکه کشاورزان به بیمه کردن محصولات خود در برابر این پدیده می پردازند و دولت در قبال خسارتی که به این بخش از فعالیت وارد آمده است هزینه های زیادی را متحمل می شود. مدیر گروه خدمات بیمه ای بانک کشاورزی کردستان  تعداد بیمه گذاران سال 1393را 91 هزار و 665 نفر ذکر کرد و افزود: از این تعداد کشاورز بیش از 87 میلیارد و 652 میلیون ریال بابت حق بیمه محصولات کشاورزی در برابر بلایای طبیعی از جمله بارش تگرگ  دریافت کردیم (خبر گذاری مهر ،کد خبر :1524843330248768086 تاریخ :دوشنبه 19 خرداد 1393 ساعت 15:03).

 

 بنابر اظهار مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج  11 هزار هکتار باغ در سطح شهرستان سنندج وجود دارد  در ابتدای فروردین ماه سال 1393 سرمازدگی و بارش تگرگ 95 میلیارد تومان خسارت به باغات شهرستان سنندج وارد کرده است . وی گفت: بر اثر سرمازدگی و بارش تگرگ  در  اوایل فروردین ماه همان سال 100 درصد باغات گردو و 95 درصد درختان هسته‌دار دچار سرمازدگی شدند و به طور کامل از بین رفتند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج به اجرای طرح سرشاخه کاری درختان خشکیده در سطح باغات اشاره و خاطر نشان کرد: باید در بخش کشاورزی برای مقاوم سازی درختان در مقابل پدیده سرمازدگی و تگرگ  به سمت اصلاح ارقام و ارقام پیوندی مقاوم پیش رویم. (خبر گزاری تسنیم سه شنبه 25 آذر 1393 ساعت 56، 15. )

 

 از دیرباز تاکنون در سراسر دنیا تلاشهای زیادی برای مقابله با این پدیده انجام شده است که مقابلۀ موثر با آن نیازمند مطالعه و شناخت مراکز رخداد تگرگ و عوامل به وجود آورنده و شرایط تکوین آن و تأثیر آنها در مقیاس های زمانی و مکانی معین است.

 

1-3- علت انتخاب و سوال تحقیق

 

شهرستان سنندج  یکی از مناطقی است که همه ساله در فصل بهار بارش تگرگ در آن رخ داده و صدمات زیادی را بخصوص در بخش کشاورزی به بار می آورد. در طول تاریخ  کشاورزان زیادی به دلیل خسارت های حاصله از وقوع بلایای طبیعی در کردستان  هم چون خشکسالی، سیل و تگرگ ،سرما،طوفان و غیره شغل خود را رها کرده و به شهرها مهاجرت کرده اند.هدف این پژوهش بررسی و تحلیل همدیدی در دوره­ی 1992 تا 2013 در شهرستان سنندج به منظور کاهش اثرات مخرب تگرگ بعنوان یکی از این پدیده بر بخش کشاورزی است و از این رو ضرورت مطالعۀ بیشتر آن احساس می شود.

 

سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد تگرگ در این منطقه می شوند کدامند و منشأ آنها از چه مناطقی می باشد؟

 

برای پاسخ به این سوال، بررسی سینوپتیکی ترازهای مختلف جو، بررسی و تحلیل خواهد شد و در این راستا مشخص کردن روزهای تگرگ در  ایستگاه  سینوپتیک سنندج، تهیۀ نقشه های ترازهای مختلف جو و تحلیل آنها در جهت شناسایی سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد پدیدۀ تگرگ در این منطقه می شوند، انجام خواهند شد.

 

1-4- کلیات منطقه

 

1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج

 

این شهرستان در­غرب کشور واقع شده که جزء استان کردستان و در بخش جنوبی آن قرار دارد و بین طول جغرافیایی 45 درجه و 30 دقیقه تا 47درجه و 30 دقیقه طول  شرقی، عرض جغرافیایی 34درجه  تا 35 درجه شمالی قرار گرفته است ، جمعیت این شهرستان در سال 1390، ۳۷۳،۹۸۷ نفر بوده است . شهرستان سنندج با وسعت 5023كیلومترمربع، 2/17 درصد از خاک استان را به خود اختصاص داده است .طیف ارتفاعی این شهرستان از 1192 مترتا بیش از 2931 متر از سطح دریا بوده  بر اساس مطالعات ارزیابی و منابع اراضی از سطح شهرستان 57/41 درصد اراضی كوهستانی، 16/24 درصد تپه­ها و 28/34 درصد بقیه را اراضی دشتی و سیلابی و … تشكیل می­دهند. از طرف غرب با شهرستان مریوان و سرو آباد  ، از شرق با شهرستان قروه ، از جنوب به شهرستان کامیاران و از شمال به شهرستان های دیوان دره و بیجار محدودشده است.با توجه به  شکل (2-1) طیف ارتفاعی آن از  1192 متر  الی 2931  متر از سطح دریا  می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     شکل(1-1)  موقعیت جغرافیایی شهرستان سنندج نسبت به کل ایران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 شکل (2-1) نقشه ارتفاعی شهرستان سنندج

 

2-4-1- توپوگرافی

 

بخش عمده ی نا همواری های استان کردستان جزو کوههای زاگرس به شمار می رود . پیدایش ناهمواری ها در نتیجه حرکات کوهزایی اواخر دوره ی ترشیاری می باشد به عبارت دیگر در اواخر این دوره نا همواری ها به صورت قطعی تثبیت شده و سپس در طول دوره ی کواترنر تحت تاثیر عوامل فرسایش به صورت نا همواری های کنونی در آمده است .

 

نا همواری های استان کردستان، با توجه به شکل ظاهری ، نحوه ی پیدایش ، جهت ناهمواری و جنس طبقات به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می شوند

 

الف) بخش غربی : قسمت اعظم این بخش را کوهها تشکیل می دهند که جنس آنها عمدتا رسوبی از نوع آهکی است . نیمه ی شمالی این بخش دارای کوههای فرسایش یافته ، گنبدی شکل با دامنه های ملایم و یکنواخت و دره های باز می باشد ، که مهمترین ارتفاعات آن عبارتند از : چهل چشمه ،آربابا ، پیازه ، کوره میانه .

 

چهل چشمه وسیع ترین توده کوهستانی و مهمترین کانون آبگیر استان است ، که خط الراس آن حوضه های آبریز دریاچه ارومیه ، دریای خزر و خلیج فارس را از هم جدا می کند .نیمه ی جنوبی بخش غربی ، مشتمل بر رشته کوههای موازی با جهت شمال غربی – جنوب شرقی می باشد ، که در امتداد گسل اصلی و جوان زاگرس گسترش پیدا کرده است .مهم ترین این رشته کوه ها عبارتند از : شاهو ، کوسالان و هورامان .

 

ب) بخش شرقی : این بخش از ناهمواری ها که از جنوب شرقی قروه تا شمال بیجار و قسمت هایی از دیوان دره و سنندج را در بر می گیرد ، به دلیل نفوذ مواد مذاب درون زمین از طریق گسل ها در میان لایه های رسوبی و فشار و حرارت زیاد ناشی از آن ، بیشتر سنگ های آن از نوع دگرگونی هستند ، که وسعت آن ها به سمت شرق افزایش می یابد به طوری که در اطراف قروه کوههای آتشفشانی و کوههای نفوذی (کوه شیدا) به چشم می خورد .

 

مهمترین ارتفاعات این بخش عبارتند از : پنجه علی و به ور و پریشان در جنوب قروه ،شیدا در شمال قروه و شاه نشین و سیاه منصور در شمال بیجار .

 

مهمترین دشت های استان کردستان در این بخش گسترش پیدا کرده اند . از جمله ی این دشت ها بیجار ، قروه ، دهگلان ، چاردولی را می توان نام برد . ویژگی اغلب این دشت ها ارتفاع زیاد آنها است مرتفع ترین دشت این استان دشت «هه و ه تو» می باشد که در شمال غربی دیوان دره قرار دارد.  شهر سنندج از نظر طبیعی محصور بین تپه‌هایی در یک جام فضائی قرار گرفته‌است به طوری که کوه‌ها و تپه‌های (آبیدر، کوچکه رش و توس نوذر که ادامه سلسله جبال زاگرس هستند در اطراف این شهر کشیده شده‌اند؛ و در پاره‌ای از نقاط از جمله جنوب غربی و شمال شرقی رشد و گسترش شهر را محدود کرده‌اند. (جمال ایرانی و همکاران ،7،1391)

 

 

 

3-4-1-  پوشش گیاهی

 

 

 قسمت اعظم استان بر روی رشته كوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل به لحاظ اقلیمی دارای شرایط ویژه ای می باشد و اشكال مختلف اراضی شامل كوه های مرتفع و دره های عمیق ، دشت های دامنه ای ، فلات ها و اراضی پست در این استان وجود دارد . اقلیم های خشك تا خشك سرد در استان با متوسط بارندگی300 میلی متر (بیجار) تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدود 800 میلی متر (مریوان) در استان یافت می شود . نواحی شرقی و مركزی استان متاثر از آب و هوای برخی نواحی مركزی ایران و مناطق غرب متاثر از آب و هوای مدیترانه ای است كه حضور عناصر مدیترانه ای همراه با بارندگی مناسب مؤید این نظر است . به طوری كه شرایط مذكور سبب شده است كه جنگل های بلوط در این منطقه حضور داشته ولی نواحی شرقی استان دارای پوشش استپی می باشد .
بیشتر نواحی غربی ، كوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند .
از مساحت استان 49.6 درصد معادل 1400 هزار هكتار مراتع ، 11.3 درصد معادل 320هزار هكتار جنگل و 39.1 درصد معادل 110 هزار هكتار اراضی زراعی به خود اختصاص داده است . استان کردستان  دارای 6 حوزه منابع آبی ، سیروان ، قزل اوزن ، زرینه رود ، سیمینه رود ، راز آور ، زاب و رودخانه های متعددی می باشد و مجموع روان آب های استان حدود 8.7 میلیارد متر مكعب كه 17 درصد از منابع آب استان مورد بهره برداری قرار می گیرد .

 

 

 

4-4-1-  اقلیم

 

یکی از اساسی ترین عوامل در تغییر ساختار سطحی سیاره ی زمین اقلیم است و بدون شک طبیعت ، انسان و کلیه ی مظاهر حیات در سطح گسترده ای متاثر از شرایط اقلیمی می باشد ( عدل ، 1339).

 

به طور کلی حالت متوسط کمیت های مشخص کننده وضع هوای یک منطقه را بدون توجه به لحظه ی وقوع آنها اقلیم یا آب و هوای آن منطقه می نامند ( علیزاده ، 1381) .با وجود اینکه آب و هوا نیز از سایر عناصر محیطی ناشی می شود ولی اثر گذاری آن بر سایر عناصر مشهود تر است ، بدون شک پدیده ی بارش و خصوصا به صورت تگرگ حاصل کنش اقلیم و شرایط منطقه است. آب و هوای حوضه ی شهرستان سنندج با توجه به موقعیت کشور و سامانه های اقلیمی موثر بر منطقه مورد مطالعه، خصوصیت اقلیم مدیترانه ای را دارد . (ناصری، 1388) در بخش عمده ای از سال و اواخر آذر تا اوایل فروردین منحنی همدمای صفر درجه سانتی گراد تمام حوضه ی مورد مطالعه را در بر می گیرد ، حد اکثر متوسط بارندگی سالانه ، در ارتفاعات غرب و شمال غربی منطقه و به میزان 800 میلی متر و حد اقل  آن ، در نواحی شمال شرقی استان و به میزان 300 میلی متر است(جمال ایرانی و همکاران ،19،1391)  از طرفی با توجه به توپوگرافی حوضه مورد مطالعه و سامانه های اقلیمی حاکم بر منطقه در دوره ی سرد سال عمده بارش ها به صورت جامد نازل می شود . این خصوصیت بر  بارش تگرگ در طول سال موثر خواهد بود .

 

5-4-1- توده هوا های موثر بر اقلیم کردستان

 

الف) توده هوای منطقه ی معتدل

 

در دوره ی سرد سال به دنبال پسروی رودباد جنب حاره به طرف جنوب ، بادهای غربی به ایران وارد می شوند ، این پیشروی از اوایل پاییز آغاز می شود و تا شروع زمستان باد های غربی بر همه جای ایران استقرار می یابد . گسترش بادهای غربی با تشدید سرعت آن ها همراه است و در نتیجه با خودشان رود باد جبهه ی قطبی را نیز می آورد ، این بادها به همراه موج های کوتاه و بلند خود ، سیکلون ها و آنتی سیکلون ها ی روی زمین مهمترین عامل آب و هوایی ایران در دوره ی سرد سال به حساب می آید . ورود باد های غربی به ایران توسط فرود بلند مدیترانه کنترل می گردد ( علیجانی ، 1379 ). به دلیل آنکه دریای مدیترانه دارای یک موقعیت سیکلون زا می باشد ، در ماههای سرد سال تشکیل سیکلونهای متعددی را ممکن می سازد که پس از تکوین به سوی خاور میانه به حرکت در می آید و بر روی کشور قبرس زبانه ای ایجاد می نماید این زبانه از کشور ترکیه وارد ایران شده و  استان کردستان از جمله شهرستان سنندج  را تحت تاثیر قرار می دهد . علت این امر را می توان چنین تشریح نمود که ارتفاعات زاگرس عمود بر جهت حرکت سیستم توده بوده و عموم این سیستم ها پس از عبور از ارتفاعات زاگرس استعداد ریزش بیشتری را دارا می گردند .

 

 

 

پروژه دانشگاهی

 

 

ب) توده هوای سرد سیبری

 

ورود آنتی سیکلون های سرد سیبری به ایران از طرف شمال شرق در دوره ی سرد سال آغاز می شود ، در این موقع ارتفاعات غرب کشور هم به دلیل سردی هوا مرکز فرابار سیبری ادغام می شود ، در نتیجه همه جای ایران تحت سلطه ی این فرابار در می آید ( علیجانی ، 1379) . این توده ی هوا در منطقه ی مورد مطالعه از شمال شرق کشور و از اوخر پاییز تا اواخر زمستان به طور متناوب وارد کشور می شود .  وقتی این توده ی هوا با توده ی هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای برخورد می کند ، بارش سنگین برف در اکثر نقاط حوضه ی مورد مطالعه ایجاد می شود . هوای سرد و خشک در صورتیکه با هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای برخورد نکند هیچگونه بارندگی ایجاد نمی شود و فقط هوای سرد و خشک در منطقه حاکم می شود .

 

ج) توده هوای پر فشار جنب حاره

 

پر فشار جنب حاره ی آزور پدیده ی غالب  دوره ی گرم ایران است و تمام ایران را در جنوب کوههای البرز تحت استیلا ی خود در می آورد به دلیل نزول دائمی هوا ، هیچ گونه حرکت صعودی انجام نمی گیرد و تمام ایران از آسمانی صاف و بدون ابر و باران بر خوردار است . استقرار دراز مدت هوا بر روی ایران سبب به وجود آمدن توده هوای قاره ای حاره ای  (ct) گرم و خشک می گردد . ارتفاع کف پر فشار جنب حاره ای آزور در همه جای ایران و از روزی به روز دیکر ثابت نیست . در نواحی غربی ایران به سطح زمین بسیار نزدیک است و لی در قسمت های جنوب شرقی از سطح زمین فاصله دارد ( علیجانی ،  1379) . در فصل تابستان حوضه ی شهرستان سنندج همانند سایر مناطق کشور تحت استیلای پرفشار جنب حاره ای قرار می گیرد . با توجه به حد اکثر مطلق دما در منطقه و همچنین نبود بارش فصل گرم سال دلیل قطعی وجود این پر فشار بر منطقه می باشد .تو ده هوای گرم شمال آفریقا و عربستان و بیابان های ایران ، تشکیل دهنده ی این توده هواست که فصل تابستان منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد . در جه حرارت این توده هوا بسیار زیاد است و رطوبت آن نیز بسیار کم است . 3 تا 4 ماه از سال در این منطقه و سایر مناطق ایران استقرار می یابند گاهی اوقات بر اثر نفوذ توده هوای گرم و خشک آفریقا و عربستان ، دمای هوا تا درجات بسیار بالا در این حوضه افزایش می یابد که متاثر از این توده هواست ( علیجانی، 1379). با توجه به 4 عامل هوایی نام برده که در آب و هوای فصول گرم و سرد ایران و بخصوص حوضه ی شهرستان سنندج موثرند ، توده هواهایی که حوزه ی شهرستان سنندج را تحت تاثیر قرار می دهند به تفکیک فصول به صورت زیر خلاصه شده است .

 

در دوره گرم سال

 

پرفشار جنب حاره ای آزور

 

– بری گرمسیری (ct) از منشاء فلات مرکزی ایران ، صحرا و عربستان .

 

در دوره ی سرد سال

 

 

    • بحری قطبی (mp) از شمال غرب و غرب ، از مبداء اقیانوس اطلس و مدیترانه .

 

    • بری قطبی (cp) از شمال شرق و شمال غرب و از مبداء سیبری

 

  • توده هوای شمالگان (ca) از شمال غرب و از مبداء سیبری .

 

بدیهی است توده هواهایی که از جهات غرب و شمال غربی که به این منطقه می رسد اکثر بارندگی های حوضه را تشکیل می دهند .(ناصری ،1388)

 

بررسی و تحقیق در میزان بارندگی های هر ناحیه و پراکندگی آن در طول زمان و مکان اهمیت فراوانی در شناسایی اقلیم هر ناحیه دارد. (جعفر پور ،1356). متوسط بارش در ایستگاه سنندج طی دوره ی بیست ساله (از سال 1367 تا 1386)396 میلیمتر در سال است اما توزیع بارش در ماههای سال بسیار نا متناسب است . (رفاهی 1379)

 

شروع بارش در حوضه ی شهرستان سنندج با پیدایش شرایط جبهه زایی و سیکلون زایی همراه است که با ماه مهر آغاز و تا ماه خرداد 9 ماه از سال ادامه دارد . از ماه خرداد به بعد کاهش شدید بارش بسیار مشهود است . در بهار به دلیل عقب نشینی باد های غربی به طرف شمال ، بارش افت می کند . کاهش و سپس قطع بارش در 4 ماه از سال یعنی از خرداد تا شهریور از خصوصیات این منطقه است . کاهش بارش با افزایش دما و حاکمیت خشکی همراه است (حیدریان ، 1386). ریزش های جوی معلول سیستم های باران زای غربی است.

 

در فصل زمستان تحت تاثیر رطوبت مدیترانه ، همراه با ورود توده هوای سیبری ضمن حد اکثر بارش ، نزولات را به صورت برفی داریم . در فصل بهار نقش رطوبتی دریای مدیترانه چشمگیر است . در فصل پاییز نیز بارش ها متاثر از رطوبت اقیانوس اطلس و در یای مدیترانه می باشند .در فصل تابستان به دلیل استیلای پرفشار جنب حاره بارندگی کم و ناچیز است . در حالت کلی بارش های دوره ی سرد سال بیشتر سیکلونی هستند در حالیکه بارش های دوره ی گرم سال بیشتر همرفتی می باشند . سهم بارش های همرفتی نسبت به سیکلونی بسیار کم است . (علیجانی ،1379).

 

.موقعیت و مشخصات آماری ایستگاه مورد مطالعه

 

قبل از بررسی و تحلیل پراکنش زمانی و مکانی عناصر اقلیمی در منطقه مورد مطالعه لازم است به چگونگی استخراج داده های آب و هواشناسی بپردازیم . از آمار سینوپتیکی ایستگاه سنندج ( از سال 1367 تا 1386) به مدت 20 سال برای دست یابی به نتایج آب و هوا در منطقه استفاده شده است . 

 
مداحی های محرم